Læknablaðið - 15.03.2011, Blaðsíða 52

UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
BRÉF TIL LÆKNA
Lækningar í dreifbýli á fallanda fæti
Sigurbjörn
Sveinsson
sigurbjom.sveinsson@
heilsugaeslan.is
Höfundur er heimilislæknir í
Mjódd og fyrrum formaður
Læknafélags Islands
Þegar ég hóf nám í læknadeild haustið 1970 hafði
læknanámið verið fellt að nýjum alþjóðlegum
straumum og minn árgangur fór eftir nýrri reglugerð
um fyrirkomulag námsins. Læknaskólinn í Tromsö
í Noregi var þá nýr af nálinni og námsskráin
þar samþætt við félagslegt og einstaklingsbundið
umhverfi sjúkdómanna, sem var nýnæmi fyrir
okkur sem lærðum í skugga Steffensens og Grays
Anatomy. Þessi viðhorf til læknakennslu eiga sér enn
mikilvæga talsmenn.1
Þegar litið er til baka er tæplega hægt að segja
að mikið hafi verið um byltingakenndar nýjungar í
námsefni og prófun læknisefna annað en að kennarar
lögðu fyrr mat á það hvort nýnemar kæmu til greina
sem hæfir læknar og munnleg próf voru lögð af í
preklínískum greinum. Það er þó eftirminnilegt að
kennarar höfðu gjarnan á orði að þetta og hitt væri
hagnýtt að kunna þegar við stæðum ein frammi
fyrir viðfangsefnunum á landsbyggðinni. Ekki hafði
verið vandræðalaust að manna stöður héraðslækna
á Islandi til margra ára og það var á allra vitorði.
Við, unga fólkið, fundum að kennarar okkar höfðu
einhverja meðvitaða eða ómeðvitaða tilfinningu
fyrir ábyrgð sinni þegar litið væri til kennslu og
innrætingar nýrra lækna sem þjóðin þarfnaðist. Arin
milli 1970 og 1985 skiluðu enda umtalsverðri bylgju
lækna sem valdi heimilislækningar að ævistarfi. Þeir
hafa borið uppi heilsugæsluna fram að þessu um
land allt.
Fyrir mörgum árum var orðið augljóst að ný-
gengi lækna í sérnámi í heimilislækningum var
óviðunandi til að mæta þörfum þjóðfélagsins.
Heimilislækningarnar voru hornreka í læknadeild
þrátt fyrir allan góðan munnlegan vilja, og stjómvöld
lokuðu augunum fyrir þessum aðsteðjandi vanda.
Félag íslenskra heimilislækna gaf Háskóla íslands
prófessorat í heimilislækningum til tveggja ára
1990 en þegar kom til ákvörðunar um framhald
embættisins innan háskólans snerust hvorki mennta-
málaráðuneyti né Háskóli Islands á sveif með
heimilislækningunum og málinu var bjargað fyrir
horn með aðstoð Guðmundar Bjarnasonar, fyrrum
heilbrigðis- og tryggingaráðherra, sem þá var
óbreyttur þingmaður. Prófessorsembættið hefur haft
í för með sér ýmsar jákvæðar aukaverkanir og má
þar telja bæði grasrótarrannsóknir og skipulegt fram-
haldsnám í heimilislækningum.
I 1. tbl. Læknablaðsins á þessu ári vakti ég
athygli á annmörkum sem þessu námi fylgja.2
Námið hefur þróast til þess að sérfræðilæknar í
heimilislækningum hafa nýtt þetta tækifæri til að
hljóta fullnaðarmenntun hér á landi og með því
orðið frábrugðnir félögum sínum í flestum öðrum
sérgreinum læknisfræðinnar. Ég hef ekki fengið mikil
viðbrögð við greininni nema þau helst að hún sé
óskiljanleg. Reyndar með þeirri viðbót að ég þurfi
ekki að hafa áhyggjur af þessu, það séu hvort eð er
allir læknar í framhaldsnámi í heimilislækningum að
hverfa úr landi vegna bágra kjara. Þeir séu eftirsóttir
leiðtogar í heimilislæknaprógrömmum erlendis Þetta
kemur ekki á óvart.
En það er fleira sem veldur áhyggjum. Islenska
læknastéttin verður í framtíðinni að minnsta
kosti 60% konur og sennilega verður hlutfall
kvenna í heimislækningum talsvert hærra. Ég
geri ráð fyrir að það geti orðið um 80% innan
fárra áratuga. Þetta á einnig við um sumar aðrar
sérgreinar eins og við vitum. Konur eru ekki
karlar, þær hugsa öðruvísi, gildismat þeirra er
annað og náttúran hefur úthlutað þeim þessu
ómótstæðilega hlutskipti að fæða börn og halda
fjölskyldunni saman. Þetta mun án nokkurs vafa
binda þær á klafann á Stór-Reykjavíkursvæðinu
og þeim fáu öðrum þéttbýliskjörnum sem er til
að dreifa. Ef skoðuð er mönnun heilsugæslunnar
í alvörudreifbýli um þessar mundir efast ég um
að hægt sé að telja konur í þessum störfum á
fingrum nema annarrar handar. Ef þá það. Og ég
er viss um að peningar munu ekki draga konur
út í þessi héruð nema grænir skógar fylgi með.
Svo bætti gamalreyndur kollega við, þegar þetta
kom til umræðu í hópi lækna, að þeir sem lærðu
heimilislækningar í Reykjavík myndu síst af
öllum bjóða sig til þjónustu úti á landi. Má vera
eitthvað satt í því.
Undanfarin ár hafa stjórnvöld neitað að horfast
í augu við þessar staðreyndir. Það virðist eins og
feimnismál að breyttu kynjahlutfalli í læknastétt fylgi
fleira en auknar fjarvistir vegna fæðingarorlofs og
breytt viðhorf til vaktstöðu.
Mönnunarvandi heilsugæslunnar í dreifbýli er
vaxandi og verður brátt yfirþyrmandi. Ef læknar
leysa hann ekki munu aðrar heilbrigðisstéttir taka
við verkefnum þeirra. Á liðnum vikum hefur komið
í ljós að önnur heilbrigðisstétt er áhugasöm um að
leysa vanda þjóðarinnar að þessu leyti og telur sig
vel búna til þess. Ég er sannfærður um að það yrði
ekki heppileg niðurstaða, hvorki fyrir þjóðfélagið né
læknastéttina, og kunni að hafa víðtækari afleiðingar
en á þeim landsvæðum eingöngu sem í hlut eiga.
Búðardal á þorra 2011.
Heimildir
1. Smith S. A recipe for medical schools to produce primary care
physicians. N Engl I Med 2011; 364: 496-7.
2. Sveinsson S. Sérgrein í vanda. Læknablaðið 2011; 97; 48.
1 84 LÆKNAblaðið 2011/97