Læknablaðið - 15.02.2013, Síða 41

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Er reyklaust tóbak lyf að mati lækna?
Pétur
Heimisson
heimilislæknir
Eyjólfur
Þorkelsson
almennur læknir
petur@hsa.is
eyjolfur.thorkelsson
@gmail.com
Frumvarpi um breytingar á lögum um
tóbaksvarnir og lögum um verslun með
áfengi og tóbak (þingskjal 641, 499. mál)
er sérstaklega ætlað að sporna gegn
tóbaksnotkun ungs fólks. Efnislega eru
undirritaðir sammála frumvarpinu og því
hugsi yfir umsögn sem Lúðvík Ólafsson
lækningaforstjóri og Þorsteinn Blöndal
yfirlæknir gáfu í nafni Heilsugæslu höfuð-
borgarsvæðisins.
Þrennt kom okkur einkum á óvart:
1. Umsögnin er algjörlega andstæð okkar
mati á frumvarpinu, og ekki bara okkar
heldur líka mati landlæknis, Hjarta-
verndar og Krabbameinsfélagsins.
2. Annar þeirra sem undirrita hana er
einn ötulasti klíníski tóbaksvarnalækn-
ir síðustu áratuga.
3. Umsögnin er gefin í nafni þess vinnu-
staðar sem hýsir flesta heimilislækna
landsins og er okkur spurn hvort þeir
séu almennt sammála mati Lúðvíks og
Þorsteins.
Inntak umsagnarinnar er andstaða við
bann á reyklausu tóbaki, sbr. „... hvers
vegna verið er að banna, vegna heilsufars-
áhrifa, allt munntóbak sem er saklausara
en reyktóbak sem er leyfð vara." og „Vel
hreinsað efni eins og sænska snusið hefur
mun lægri sjúkdómatíðni í för með sér en
annað minna hreinsað munntóbak." Sér-
kennilegust er þó setningin: „Þó ekki sé
verið að mæla með tóbaksnotkun yfirleitt
eða nikótínfíkn verður ekki hægt að full-
yrða annað en að ávinningur sé í því fyrir
hvern og einn að nota alfarið munntóbak í
stað reykinga."
Þetta kemur hornrétt á það sem við
töldum viðurkennda þekkingu, nefnilega:
1. Reyklaust tóbak á fyrst og síðast að bera
saman við „náttúrlegt ástand" - tóbaks-
leysi en ekki tóbaksreykingar. Það er
alkunna að reykingar eru sennilega sú
hættulegasta iðja sem þekkist og er því
flest hættuminna en reykingar, jafnvel
þó verulega skaðlegt sé.
2. Afleiðingar af notkun reyklauss tóbaks
eru óþekktar. Annað er ekki hægt
að fullyrða, og allt tal um skaða eða
skaðleysi byggir ekki á sannreyndum
vísindum. Afar fáar haldgóðar rann-
sóknir hafa verið gerðar á notkun þess
og langtímaáhrifum en þær hafa þó
bent meðal annars til hærri dánartíðni
af kransæðastíflu og aukinnar tíðni
krabbameins í meltingarfærum. Þessu
voru gerð góð skil í „kerfisbundnu
yfirliti" (systematic review) sem unnið
var fyrir norsk heilbrigðisyfirvöld 2005
(Virkninger af snusbruk, Dybing E, et
al.)
3. Nokkrar rannsóknir töluðu fyrir
reyklausu tóbaki sem leið til reykleysis.
Þær voru margar hannaðar af Swedish
Match (stórum snusframleiðanda) sem
þó var svo forhert að láta leppa eins og
fyrirtæki Lars Ramström vinna þær og
aðkomu SM var hvergi getið. Gunilla
Bolinder (sænskur doktor í reyklausu
tóbaki) upplýsti þetta eftirminnilega á
alþjóðlegu tóbaksvarnarþingi um árið
og ótrúlegt að nokkur gleymi því sem á
annað borð vissi. Árangurinn af snusi
sem leið til reykleysis er þannig í besta
falli óviss. Dæmi sýna einnig að allt
eins líklegt er að notendur munntóbaks
reyki einnig.
4. Helsti markhópur framleiðenda munn-
tóbaks er ekki fólk á miðjum aldri
sem vill hætta að reykja heldur ungt
fólk með litla eða enga reykingasögu.
í munntóbakið blanda framleiðendur
efnum til að bæta bragð, gefa góða lykt
og auðvelda upptöku nikótíns. Ekki
eru nema 30 ár síðan sígarettuframleið-
endur gerðu nákvæmlega hið sama í
nákvæmlega sama tilgangi - laða nýja
notendur að.
5. Notendur munntóbaks eru mun útsett-
ari fyrir nikótíni en reykingamenn. Að
jafnaði eru þeir með í vörinni í um 9-12
klukkustundir daglega; vel þekkt er að
sumir nota það jafnvel í svefni.
Vel má vera að þessi sjónarmið okkar
byggi ekki á nýjustu rannsóknum. Við
biðjum því Lúðvík og Þorstein að upplýsa
okkur:
1. Hver er heilsufarsleg áhætta (AR)
munntóbaksnotkunar og hver er hlut-
fallsleg áhætta (RR) þegar borið er
saman við tóbaksleysi?
2. Hvað sýna rannsóknir um árangur af
munntóbaki sem meðferð til reykleysis?
3. Hvernig kemur snusið út borið saman
við nikótínlyf ellegar vareniclín og
bupropíon?
4. Hvert er NNT (number-needed-to-treot) ef
ávísað er munntóbaki?
5. Nú þegar menn eru í fúlustu alvöru
farnir að ræða „end-game" í tóbaks-
vörnum, það er að sígarettur hverfi
af markaði, er þá rökrétt að hampa
annarri tegund af tóbaki - og að það
séu læknar sem geri það?
Við lýsum eftir skoðunum lækna og ann-
arra heilbrigðisstarfsmanna á þessu máli.
Egilsstöðum, á þorra 2013
LÆKNAblaðið 2013/99 101