Læknablaðið - 15.05.2013, Síða 13

RANNSÓKN
Tafla III. Reynsla svarenda af mismunandi formum líkamlegra refsinga, n (%).
Form refsingar N Aldrei Einu sinni Nokkrum sinnum Ofteða mjög oft
Flengd/ur 959 679 (71) 124 (13) 134 (14) 22(2)
Kinnhestur 962 822 (85) 77(8) 53(6) 10(1)
Hrist/ur 952 812 (85) 20(2) 110(12) 10(1)
Slegið á fingur 949 830 (88) 18(2) 91 (9) 10(1)
Snúið upp á eyrun 961 935 (97) 6(1) 14(1) 6(1)
Annað 960 933 (97) 4(1) 14(1) 9(1)
Samtals 434 svarenda (94%) tilgreindu geranda líkamlegra
refsinga. Faðir var gerandi hjá 155 svarendum (36%), móðir hjá
142 (33%), bæði faðir og móðir hjá 106 (24%) og aðrir fullorðnir for-
sjáraðilar hjá 31 (7%). Feður voru marktækt líklegri til að hafa beitt
syni sína líkamlegum refsingum en dætur (p=0,005) og mæður
refsuðu dætrum sínum marktækt oftar en sonum (p=0,005).
Mismunandi form líkamlegra refsinga
Reynsla af flengingum í æsku var algengust en 29% svarenda
höfðu reynslu af þeim (tafla III). Marktækt fleiri karlmenn sögðu
frá slíkri reynslu borið saman við konur (OR=l,5; 95% CI1,2-2,0)
en ekki var marktækur munur á meðalaldri þeirra sem höfðu slíka
reynslu (47,1 ár) og þeirra sem voru án hennar (45,8 ár) (p=0,28).
Einstaklingar sem voru 30 ára og eldri voru þó marktækt líklegri
til að hafa verið flengdir en þeir sem voru yngri (OR=l,6; 95% CI
1,1-2,3).
Næstalgengasta form líkamlegra refsinga var kinnhestur og
að vera hristur (tafla III). Þeir sem voru 30 ára og eldri höfðu
marktækt oftar reynslu af kinnhesti (OR=2,4; 95% CI 1,4-4,1) og
að vera hristir (OR=2,l; 95% CI 1,2-3,5) en yngri svarendur. Ekki
var marktækur munur á því hvort karlmenn eða konur í þessum
aldurshópum sögðu frá því að hafa fengið kinnhest (p=0,51) eða
verið hrist (p=0,09).
Feður voru rúmlega tvisvar sinnum líklegri til að flengja börn
sín borið saman við mæður (OR=2,l; 95% CI 1,3-3,4). Mæður refs-
uðu marktækt oftar en feður með því að gefa kinnhest (OR=2,5;
95% CI 1,5-4,2) og slá á fingur (OR=2,l; 95% CI 1,2-3,9). Ekki var
marktækur munur á hvort foreldri hristi börn sín oftar (p=0,13).
Alls 27 svarendur (3%) sögðu frá öðrum formum líkamlegra
refsinga en þeim sem sérstaklega var spurt um. Dæmi um refsing-
ar voru að hafa verið ýtt, hrint, fengið spark í sig, munnur sápu-
þveginn, köld sturta, drekkingarathafnir eða að vera barinn með
áhöldum (til dæmis herðatré, skóflu eða belti).
Réttmæti refsinga og mat á uppeldi
Af 465 viðmælendum með reynslu af líkamlegum refsingum svör-
uðu 419 (90%) spurningu um réttmæti þeirra refsinga sem þeir
höfðu reynslu af. Rétt um þriðjungur (n=134; 32%) taldi að þær
hefðu alltaf verið réttlætanlegar og aðeins færri (n=124; 30%) að
sú hefði aldrei verið raunin. Ekki var marktækur kynjamunur á
upplifun svarenda um réttmæti refsingar (OR=0,7; 95% CI 0,5-1,2).
Þeir sem töldu refsinguna aldrei hafa verið réttlætanlega voru
rúmlega 6,5 sinnum líklegri til að hafa verið refsað líkamlega
oft eða mjög oft (95% CI 1,8-22,9) borið saman við þá sem fannst
refsingin alltaf hafa verið réttlætanleg. Þeir sem fannst refsingin
Tafla IV. Mat svarenda á gæðum uppeldis eftir reynslu af mismunandi formum
líkamlegra refsinga, % (n).
Reynsla af mismunandi formum refsinga
Engin Eitt Tvö Þrjú form Meðaltal forma
form form eða fleiri (95% vikmörk)
Þeir sem mátu 58 28 10 4 0,61
uppeldi gott (458) (237) (82) (29) (0,56-0,67)
Þeir sem mátu 31 28 28 13 1,34
uppeldi ásættanlegt (43) (38) (38) (20) (1,13-1,55)
Þeir sem mátu 17 17 22 44 2,47
uppeldi slæmt (3) (3) (4) (7) (1,46-3,49)
aldrei hafa verið réttlætanleg voru rúmlega 10,2 sinnum líklegri
(95% CI 4,7-21,9) til að telja uppeldi sitt hafa verið annaðhvort
ásættanlegt eða slæmt, borið saman við þá sem fannst refsingin
alltaf hafa verið réttlætanleg. Sextán (14%) af 117 viðmælendum
sem töldu refsinguna sem þeir fengu aldrei hafa verið réttlætan-
lega var refsað líkamlega oft eða mjög oft borið saman við þrjá
(2%) af þeim 126 viðmælendum sem fannst að refsingar þeirra
hefðu verið réttlætanlegar.
Svarendur sem töldu sig hafa fengið gott uppeldi voru 3,2
sinnum líklegri (95% CI 2,2-4,6) til að neita að þeir hefðu reynslu
af líkamlegum refsingum, borið saman við þá sem töldu uppeldi
sitt hafa verið ásættanlegt eða slæmt. Ekki var marktækur munur
ef svaranda hafði verið refsað líkamlega einu sinni, borið saman
við þann sem hafði aldrei verið refsað. Eftir því sem reynsla af
mismunandi formum líkamlegra refsinga var fjölbreyttari, þeim
mun líklegra var að uppeldið væri talið ásættanlegt eða slæmt
(p<0,0001) fremur en gott (tafla IV). Þeir sem höfðu reynslu af
þremur eða fleiri formum líkamlegra refsinga voru 5,6 sinnum
líklegri (95% CI3,2-9,8) til að meta uppeldi sitt sem ásættanlegt eða
slæmt, borið saman við þá sem höfðu enga slíka reynslu eða hafði
verið refsað með allt að tveimur formum refsinga. Svarendur sem
voru yngri en 30 ára voru marktækt líklegri til að telja uppeldi sitt
gott, borið saman við þá sem voru eidri (OR=2,3; 95% CI 1,4-3,8).
Umræða
Hér eru birtar í fyrsta sinn tölulegar upplýsingar um algengi
reynslu fullorðinna Islendinga af líkamlegum refsingum og
ofbeldi í æsku af hálfu foreldra eða forsjáraðila. Um er að ræða
slembiúrtak úr þjóðskrá með 65% svörun. Ekki er munur á bak-
grunnsbreytum einstaklinga sem svöruðu og þeirra sem höfnuðu
þátttöku. Svarendur könnunarinnar endurspegla því nokkuð vel
íslensku þjóðina. Því má leiða líkur að því að niðurstöður rann-
sóknarinnar varpi ljósi á beitingu slíkra refsinga og algengi líkam-
legs ofbeldis gegn börnum á íslandi fyrir þá aldurshópa sem hér
eru til skoðunar. Rétt tæplega helmingur svarenda sagði að þeir
hefðu verið beittir líkamlegri refsingu og voru eldri þátttakendur
marktækt líklegri til að segja frá henni en þeir sem voru yngri.
Samanburður á algengi líkamlegra refsinga á milli landa er
flókinn vegna mismunandi aðferðafræði við öflun gagna. Al-
þjóðleg rannsókn í 32 löndum þar sem háskólanemar voru spurðir
hvort þeir hefðu mikla reynslu af flengingum eða því að vera
slegnir fyrir 12 ára aldur sýnir að í flestum landanna hafði meira
en helmingur nemanna slíka reynslu.15 Algengi var lægst meðal
hollenskra (15%) og sænskra háskólanema (17%) en var verulega
LÆKNAblaðið 2013/99 237