Þjóðlíf - 01.12.1985, Qupperneq 36

„í Árbæjarhelli í Holtum hef ég fundið glöggvastar og merkilegastar rúnir, mjög
blandaðar afbökuðu rómversku letri,“ skrifaði Einar Benediktsson. Hér gefur að
líta nokkrar ristur úr hellinum.
tengdamanns Einars
Benediktssonar, en úr dánarbúi
þess sama manns höfðu
ljósmyndaplötumar komið til
ættingja Einars á sínum tíma.
Einar gaf það eitt sinn í skyn að
hann væri með ritverk í smíðum um
keltneska byggð hér á landi. Það
verk kom aldrei fyrir sjónir
almennings og handrit að því hefur
aldrei fundist. En hugsanlega hefur
hann ætlað myndum Kjarvals þar
stað.
„Kjarval virðist ekki hafa séð öll
þau tákn sem Einar kom auga á í
veggristum hellanna,“ segir Ami.
„Hann sá þó eitt í Fjóshellinum á
Ægissíðu sem Einar sá ekki; hann sá
papann sjálfan," bætir harrn við
kímandi. „En það er líklegra að
hugarflug málarans hafi skapað þá
mynd úr skuggabrigðum á
bergveggjunum en að hellisbúar
hafi klappað hann út.“
Hálftröllin orðin að
pöpum
En hvað er þá raunverulega vitað
um þessa hella og hvaða ályktanir
má draga afþeim minjum sem þar
hafa fundist?
„Við álítum að frá upphafi
íslandsbyggðar hafi menn verið að
gera þessa hella. Þeir yngstu eru frá
fyrri hluta þessarar aldar,“ segja þau
Hallgerður og Ámi. „í hellunum hafa
óneitanlega fundist fomleg
myndverk og tákn, en okkur hefur
reynst erfitt að ráða í þau.
Aldursgreiningar á þessum minjum
eru mjög erfiðar viðfangs. Hellarrúr
hafa verið notaðir til ýmissa hluta í
gegnum tíðina og þannig er vel
hklegt að máðst hafi út einhverjar
minjar um eldri tíð. En á meðan ekki
finnast áþreifanlegir hlutir sem
benda til búsetu papa, þá verða allar
sagnir um samfélag þeirra hér
þjóðsagnakenndar," segir Ámi.
„Menn draga almennt ekki í efa
að papar hafi komið til íslands.
Spumingin er um það hvort hér hafi
verið um mikla keltneska byggð að
ræða fyrir landnám eða hvort hér
vom eingöngu örfáir einsetumenn
sem áttu lítið af jarðneskum eignum
og skildu því ekkert eftir sig,“ bætir
hann við. „Það má segja að
hugmyndir um keltneska byggð á
íslandi fyrir landnám hafi í seinni tíð
orðið svo vinsælar, að menn hafa
jafnvel farið að heimfæra allt
mögulegt upp á þá hugmynd.
Þannig hafa hálftröll og huldufólk,
sem lifað hefur í þjóðsögum, orðið
að pöpum og papafjölskyldum í
munnmælum á þessari öld.“
Þið hallist þá ekki að
papahugmyndinni?
„Við höfnum henni ekki, enda
getum við það ekki. En það er erfitt
að segja nokkuð ákveðið um aldur
þeirra hella sem nú eru
uppistandandi. Þar ægir saman
minjum um ýmis tímabil og
margvíslega notkun sem erfitt er að
ráða í. Hinsvegar eru öðru hverju að
finnast hellar sem hafa lokast fyrir
margt löngu síðan, t.d. í
jarðskjálftum, og víða eru sagnir um
að sandsteinshólar séu holir að
innan. Við bindum vonir við að finna
kannske helli, sem hefur verið
lokaður um aldir, með minjum sem
þægilegt er að aldursgreina. Ég
held að það séu góðar líkur á að
frnna slíkan helli. Og ekki væri verra
ef hann hefði verið lokaður í meira
en 1100 ár.“
Þar til þeim Hallgerði og Áma
tekst að grafa upp slíkan helli
verður almenningur að velkjast í
vafa um hvort hér geti í einhveijum
tilfellum verið um forsögulegar
minjar að ræða. Hver veit nema enn
eigi eftir að finnast
menningarsögulegar minjar sem
varpað geta ljósi á þann
leyndardóm eða orðið til þess að
mönnum takist að ráða þær
óskiljanlegu rúnir sem hafa valdið
heilabrotum fræðimanna.
Þjóðminjasafnið hefur nú fengið
teikningar Kjarvals til varðveislu í
þeirri von að einhvemtíma murú
þær þjóna hlutverki sínu sem ljós og
skýr heimild um siði og lífshætti
hellisbúanna á Suðurlandi.
36 ÞJÓÐLÍF