Þjóðlíf - 01.07.1991, Qupperneq 20

ERLENT
ins. í byrjun þessa árs tók flokkurinn loks
af skarið með miklu plaggi sem kallað er
Réttindaskrá og markar stefnu hans í
þessu máli. í henni eru „lagðar til róttæk-
ustu stjórnarskrárbreytingar í Bretlandi á
þessari öld“ að sögn Roy Hattersleys,
varaformanns flokksins og hefur flokkur-
inn heitið því að koma þeim í lög þegar
hann nær völdum. Flokkurinn féllst ekki
á þá hugmynd að lögleiða bæri sérstaka
stjórnarskrá eins og margir vilja heldur
ætlar hann sér að koma breytingum á með
fimm eða sex lögum. Ástæðuna til þessa
sagði Roy Hattersley vera þá að miklu
„árangursríkara, jákvæðara og varan-
legra“ sé að setja sérstök og ítarleg lög um
afmörkuð réttindi heldur en almenna
mannréttindayfirlýsingu sem sé svo undir
dómstólunum að túlka en viðhorf þeirra
til þessara mála eru í besta falli óútreikn-
anleg.“
Verkamannaflokkurinn heldur því
fram að Réttindaskráin muni veita bresk-
um þegnum meiri réttindi en annars stað-
ar þekkist í Evrópu. Auk réttinda sem eiga
að tryggja frelsi einstaklingsins gagnvart
ríkisvaldinu eru nýmæli svo sem atvinnu-
réttindi og jafnrétti kynþátta og kynja.
Einnig er sú athyglisverða nýjung að lög-
helga beri rétt borgaranna til að fá aðgang
að upplýsingum ríkisstofnana, hvort sem
þær heyra undir sveitarstjórnir eða ríkis-
stjórn. Gengið er út frá því að aðgangur að
upplýsingum sé frjáls en ef opinber stofn-
un neitar að láta þær af hendi hefur um-
sækjandinn að mánuði liðnum rétt til að
fara með málið til úrskurðar sérstaks dóm-
stóls. Þarf opinberi aðilinn að sýna fram á
réttmæti þess að leyna upplýsingum en
ekki öfugt, að umsækjandi sýni fram á
nauðsyn þess að fá í hendur upplýsingar-
nar.
Mikilvægar undantekningar eru á þess-
ari upplýsingaskyldu stjórnvalda, einkum
þær sem lúta að varnar- og öryggis-
hagsmunum ríkisins og samskiptum við
önnur ríki. Einkafyrirtækjum ber að veita
starfsfólki allar upplýsingar er varða
heilsu og öryggi á vinnustað. Til að tryggja
friðhelgi einkalífs verða reglur hertar um
njósnir hins opinbera um einstaklinga og
aðgangur að skrám um heilsufar, atvinnu
og menntun einstaklinga takmarkaður.
Leyniþjónustan verður sett undir beint
eftirlit þingsins og undirróðurstarfsemi og
brot á öryggishagsmunum ríkisins verða
ekki skilgreind á eins víðtækan hátt og nú
er gert.
STEFNUSKRÁ CHARTER 88
Viö förum fram á nýtt stjórnar-
skrárfyrirkomulag sem:
1. Lögleiðir borgaraleg
réttindi í mannréttindaskrá,
þ.á.m. fundafrelsi, félagafrelsi,
bann við misrétti, persónufrelsi,
friðhelgi einkalífs og
tjáningarfrelsi.
2. Lögbindur framkvæmda-
valdiö og einkaréttindi
(prerogatives) þess.
3. Kemur á upplýsingaskyldu
stjórnvalda og stuðlar að því að
stjórnvöld starfi fyrir opnum
tjöldum.
4. Kemur á réttlátu
kosningakerfi sem byggir á
hlutfallsreglu.
5. Kemur á umbótum á efri
deild þingsins sem fela í sér
lýðræðislega skipun þess og
afnám erfðaréttinda.
6. Setur framkvæmdavaldið
undir stjórnvald lýðræðislega
skipaðs þings og lætur allar
stofnanir ríkisins lúta lögum.
7. Tryggir sjálfstæði
dómsvaldsins sem skal
endurbætt.
8. Skipar fyrir um bætur að
lögum ef ríkið og æðri sem
lægri embættismenn þess
misbeita valdi sínu.
9. Tryggir valddreifingu milli
æðri stjórnvalda og
sveitarstjórna.
10. Setur landsmönnum skráða
stjórnarskrá er byggir á
hugmyndinni um almennan
ríkisborgararétt og hefur að
geyma allar þessar umbætur.
0
Bæði Charter 88 og Réttindaskrá
Verkamannaflokksins fjalla ítarlega
um réttindi en ekkert um skyldur ríkis-
borgaranna. Þar hafa hægrimenn í stjórn-
málunum lagt mest til málanna. Árið 1988
fóru íhaldsmenn að breiða út hugmyndina
um „hinn virka þegn“. Þegnskap fylgja
ekki aðeins réttindi heldur einnig skyldur
segir Douglas Hurd, núverandi utanríkis-
ráðherra sem „furðaði sig á þeirri hug-
Douglas Hurd, utanríkisráðherra.
mynd sósíalista að það sé dyggðugra að
sitja með hendur í skauti og láta skatt-
leggja sig en að vinna hörðum höndum
fyrir sjálfan sig og nágranna sína“. Þegn-
arnir eru virkir þegar þeir taka ábyrgð á
sjálfum sér og reiða sig ekki á ríkið, annast
aldraða foreldra og taka þátt í góðgerðar-
starfsemi. Á hinn bóginn lætur hinn
óvirki þegn sér lynda að borga háa skatta ,
afsalar sér persónulegri ábyrgð og lætur
ríkið um hina virku þætti samfélagsins.
„Almannaheill", sagði Hurd, verður best
stuðlað að með „félagsmálastefnu sem
byggir á hugmyndinni um hinn virka og
ábyrga þegn og samræmist efnahagsstefnu
hins frjálsa markaðskerfis".
Aðdragandi þess að íhaldsmenn fóru að
gefa þegnskap meiri gaum var vaxandi
gagnrýni á flokkinn fyrir að fylgja harð-
neskjulegri einstaklingshyggju. Fjárlögin
1988 þóttu taka af allan vafa um þetta,
einkum lækkun tekjuskatts sem kom
efnafólki langmest til góða. Stjórnin hvatti
hina ríku til að gefa af auknum tekjum
sínum til góðgerðarstarfsemi og töldu
íhaldsmenn þetta sýna að þeir væru ekki
óhamdir einstaklingshyggjumenn, sundr-
ungarafl í samfélaginu. Þeir væru fylgj-
andi félagslegri ábyrgð en hún yrði að vera
sjálfsprottin.
Fylgismenn Charter 88 voru ekki hrifn-
20 ÞJÓÐLÍF