Læknablaðið - 01.06.2014, Blaðsíða 3

LÆKNAblaðið 2014/100 323
læknablaðið
the icelandic medical journal
www.laeknabladid.is
Hlíðasmára 8,
201 Kópavogi
564 4104 – 564 4106
Útgefandi
Læknafélag Íslands
Læknafélag Reykjavíkur
Ritstjórn
Engilbert Sigurðsson,
ritstjóri og ábyrgðarmaður
Anna Gunnarsdóttir
Hannes Hrafnkelsson
Magnús Gottfreðsson
Sigurbergur Kárason
Tómas Guðbjartsson
Þórdís Jóna Hrafnkelsdóttir
Tölfræðilegur ráðgjafi
Thor Aspelund
Ritstjórnarfulltrúi
Védís Skarphéðinsdóttir
vedis@lis.is
Blaðamaður og
ljósmyndari
Hávar Sigurjónsson (í leyfi)
havar@lis.is
Auglýsingastjóri og ritari
Sigdís Þóra Sigþórsdóttir
sigdis@lis.is
Umbrot
Sævar Guðbjörnsson
saevar@lis.is
Upplag
1750
Áskrift
12.400,- m. vsk.
Lausasala
1240,- m. vsk.
Prentun, bókband
og pökkun
Prenttækni ehf.
Vesturvör 11
200 Kópavogi
© Læknablaðið
Læknablaðið áskilur sér rétt til að birta
og geyma efni blaðsins á rafrænu
formi, svo sem á netinu. Blað þetta má
eigi afrita með neinum hætti, hvorki að
hluta né í heild, án leyfis.
Fræðigreinar Læknablaðsins eru
skráðar (höfundar, greinarheiti og
útdrættir) í eftirtalda gagnagrunna:
Medline (National Library of Medicine),
Science Citation Index (SciSearch),
Journal Citation Reports/Science
Edition og Scopus.
The scientific contents of the Icelandic
Medical Journal are indexed and abst-
racted in Medline (National Library
of Medicine), Science Citation Index
(SciSearch), Journal Citation Reports/
Science Edition and Scopus.
ISSN: 0023-7213
Ungbarnaeftirlit
í Heilsuverndarstöðinni
Uppbygging íslenska heilbrigðiskerfisins hafði
það markmið að fjölga heilbrigðum þegnum
og koma í veg fyrir sjúkdóma og sóttir. Börn
voru lengi afskipt í íslensku samfélagi og litið
var á ýmsa barnasjúkdóma og barnadauða
sem eðlilegan og lítt breytanlegan þátt. Danski
læknirinn Peter A. Schleisner (1818-1900) sem
dvaldi hér á landi á árunum 1847-1848 fannst
mikið skorta á að kollegar hans og íslensk yfir-
völd áttuðu sig á verðmæti þess að stuðla að
heilbrigði allra landsmanna og að sérstaklega
þyrfti að huga að ungbörnum. Það tók langan
tíma að þróa heilbrigðiskerfið þannig að það
þjónaði öllum og að áherslan færðist frá afleið-
ingum yfir á forvarnir með heilsuvernd og heilsugæslu.
Meðan læknisþjónusta var takmörkuð voru börn sjaldnast
í forgangi en með auknum framförum í læknisfræði, meiri
þekkingu á heilbrigðum lífsháttum og batnandi lífskjörum
jókst áhersla á forvarnir. Í fyrstu var aðallega um sótt-
varnir að ræða, einkum berklavarnir, en þær þróuðust út
í almennt heilbrigðiseftirlit þar sem sjónum var einkum
beint að konum og börnum.
Frumkvæði í heilsugæslu og heilbrigðiseftirliti höfðu
konurnar í Hjúkrunarfélaginu Líkn (stofnað 1915) undir
forystu Christophine Bjarnhéðinsson (1868-1943) sem
verið hafði fyrsta hjúkrunarkonan á Íslandi þegar Holds-
veikraspítalinn í Laugarnesi tók til starfa árið 1898. Heil-
brigðisástandið í Reykjavík var slæmt eins og í flestum
öðrum þéttbýlisstöðum í örum vexti og opinber heil-
brigðisþjónusta lítil. Líkn réði hjúkrunarkonu til að sinna
heimahjúkrun, stofnaði berklavarnarstöð 1919 og hóf
ungbarna- og mæðraeftirlit árið 1927. Nánast öll heilsu-
verndarstarfsemi í Reykjavík var byggð upp og rekin að
frumkvæði Líknar allt fram á fjórða áratug aldarinnar og á
þess vegum störfuðu bæði læknar og hjúkrunarkonur.
Læknar áttu að halda upp almennu heilbrigðiseftir-
liti, til dæmis með skólahúsnæði og skólabörnum, en
áttu stundum erfitt um vik þegar valið stóð á milli ítrustu
heilbrigðiskrafna og menntunar. Lög um heilsuvernd og
heilsuverndarstöðvar voru fyrst sett árið 1944 og þar
var stefnt að víðtækri heilsuverndarstarfsemi en í raun
var aðeins um berklavarnir að ræða. Í Reykjavík var hins
vegar öflugt sjúkrasamlag og þar var stofnað embætti
borgarlæknis 1948 sem hafði víðtækum skyldum að
gegna um heilsuvernd og hafin var bygging heilsu-
verndarstöðvar. Heilsuverndarstöðin við Barónsstíg tók
til starfa árið 1953 en var formlega opnuð í mars 1957.
Ný lög um heilsuverndarstarfsemi tóku gildi árið 1955
og þar var gert ráð fyrir heilsugæslustöðvum sem höfðu
fjölþætt hlutverk, þar á meðal mæðra- og ungbarnavernd
en uppbygging þeirra á landsvísu tók langan tíma. Heilsu-
verndarstöðin tók við hlutverki Líknar og læknir félagsins,
Katrín Thoroddsen (1896-1970), varð fyrsti yfirlæknir
barnadeildar Heilsuverndarstöðvarinnar árið 1955. Katrín
var fyrst íslenskra kvenna til að vera skipuð í opinbert
embætti, var héraðslæknir í Flateyjarhéraði 1924-1926,
og var fyrsti sérhæfði íslenski barnalæknirinn. Hún var
frumkvöðull meðal lækna í málefnum kvenna og barna
og starfaði að þeim málum nær allan sinn starfsaldur og
skrifaði auk þess og þýddi rit um takmörkun barneigna og
heilsufræði og meðferð ungbarna.
Það er erfitt að mæla árangur af heilsuverndarstarfi en
óhætt er að fullyrða að bætt heilsufar barna í Reykjavík
hafi að hluta verið afleiðing af öflugu starfi Líknar og
síðar Heilsuverndarstöðvarinnar. Virkt ungbarnaeftirlit
og læknisskoðanir í skólum landsins áttu einnig stóran
þátt í að bæta heilsufar landsmanna. Á myndinni á kápu
blaðsins, sem tekin er í Heilsuverndarstöðinni árið 1956,
er Katrín skoða unga tvíbura með aðstoð móður þeirra
og reynir að fanga athygli drengjanna með svartri dúkku.
Myndina tók Gunnar Rúnar Ólafsson og hún er varðveitt í
Ljósmyndasafni Reykjavíkur.
Jón Ólafur Ísberg
Einar Sveinsson arkitekt (1906-1973) var húsameistari Reykjavíkur og teiknaði
meðal annarra merkra bygginga Heilsuverndarstöðina sem var vígð 1957. Þar
var lengi og vel stunduð heilsuvernd og nú er landlæknir þar til húsa, hótel,
tölvufyrirtæki, skrifstofa hins nýja Landspítala - og fleira.
Tvær myndir Braga Guðmundssonar úr Vísi 24.
nóvember 1964.
Sjálfstæð manneskja kemur gangandi með mömmu
í ungbarnaeftirlit. Í baksýn eru vinsælustu bílar í
heimi, Volksvagen-bjöllur.
Börn og mæður með hlífðargleraugu í ljósum á
Heilsuverndarstöðinni. Geirþrúður Kúld heilsu-
verndarhjúkrunarkona vann við eftirlit ungbarna
frá árinu 1939.
Myndirnar eru allar fengnar úr Ljósmyndasafni
Reykjavíkur.
Ný meðferð fyrir sjúklinga með sykursýki tegund 2
Ný leið til að lækka
umframmagn af glúkósa
- fjarlægir hann1
Eina meðferðin sem
fjarlægir umframmagn
af glúkósa um nýrun1
FJARLÆGIR
um 70 g af glúkósa
daglega.
Getur leitt til þyngdartaps1
1 Heimild: Sérlyfjaskrártexti Forxiga (dapagliflozin),
apríl 2013.
LÆKKAR
BLÓÐSYKUR
HbA1C1
Nýtt!
03
-2
01
4-
01
Pétur Thomsen tók myndirnar
utanhúss og innan. Birta, flúr
og margbreytileiki er alls-
ráðandi í hönnuninni og það er
mikil heilsuvernd í sjálfu sér.
Ásmundur Sveinsson mynd-
höggvari hannaði mynstrið í
gólfdúknum.