Læknablaðið - 01.06.2014, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2014/100 327
R i T S T J Ó R n a R G R E i n
Á hverju ári koma nokkur þúsund manns
á bráðadeild Landspítalans með áverka á
höfði. Flestir koma með yfirborðsáverka
án þess að um áverka á heila sé að ræða.
Nokkur hópur er hins vegar með áverka á
heila sem eru misalvarlegir. Oft og tíðum
getur verið mjög erfitt að átta sig á hvort
um raunverulegan áverka á heila sé að
ræða í vægari höfuðáverkunum. Í þessu
tölublaði Læknablaðsins birtist athyglisverð
grein um komur á bráðadeild Landspítala
vegna áverka á höfði.1 Sérstaða hennar
umfram flestar aðrar sambærilegar rann-
sóknir felst í því að þýðið eru allir íbúar
Reykjavíkur sem komu með höfuðáverka á
bráðadeild Landspítala á rannsóknartíma-
bilinu. Flestar sambærilegar rannsóknir
skoða ákveðinn hóp, til að mynda þá sem
fá alvarlega áverka og eru lagðir inn á
spítala. Í þessari rannsókn, sem er aftur-
skyggn, koma fram margar mikilvægar
staðreyndir um höfuðáverka. Í niðurstöð-
unum kemur fram hvað vel hefur verið
gert til þess að fækka höfuðáverkum. Að
mínu mati er gildi rannsóknarinnar mikið
fyrir frekari skipulagningu forvarna vegna
höfuðáverka.
Niðurstöðurnar benda til þess að mikið
hafi áunnist í að fækka áverkum á höfuð
síðustu áratugi. Mikið hefur verið unnið í
forvarnarmálum og bættu öryggi við leik
og störf einstaklinga, ásamt samgöngu-
málum. Langar mig sérstaklega að minnast
á hjálmanotkun. Notkun hjálma við skíða-
iðkun og útreiðar er orðin almenn, einnig
hefur notkun reiðhjólahjálma stóraukist.
Samkvæmt nýlegri könnun VÍS nota í dag
88% hjólreiðafólks hjálma.2 Bætt öryggi við
ýmisskonar atvinnustarfsemi eins og sjó-
mennsku og byggingariðnað hefur fækkað
höfuðáverkum við vinnu, meðal annars
með öryggishjálmanotkun. Rannsóknir og
reynsla þeirra sem þekkja til höfuðáverka
staðfesta að hjálmar fækka alvarlegum höf-
uðáverkum.3 Hjálmar koma þó ekki í veg
fyrir alla áverka. Einstaka sinnu m heyrast
efasemdaraddir um gildi hjálma en fáfræði
um eðli höfuðáverka á stóran þátt í þeim
efasemdaröddum. Mikilvægasta baráttu-
málið fyrir fækkun höfuðáverka eru for-
varnir!
Lítið finnst mér hafa borið á umræðu
í þjóðfélaginu um einn stóran áhættuþátt
fyrir höfuðaáverkum, sem er áfengi og
önnur vímuefni. Ölvaður einstaklingur
útsetur sig fyrir margfalt meiri áhættu
fyrir höfuðáverkum og áverkum almennt
en sá sem er allsgáður við sömu athafnir.4
Helgarnætur á bráðamóttökum sem geta
yfirfyllst af ölvuðu fólki sem hefur slas-
ast, eru til marks um þetta. Þar getur slys
eða ofbeldisáverki undir áhrifum áfengis
gjörbreytt lífi einstaklings til frambúðar.
Áherslur á forvarnir innan þessa mála-
flokks eru mjög mikilvægar.
Hvað varðar matið á alvarleika höfuð-
áverka gætir oft misskilnings. Áverkar
sem teljast vægir við bráðamat eftir slys,
eins og heilahristingur, eru stundum alls
ekki svo vægir þegar litið er til langs tíma.
Heilahristingur er áverki á heila og veldur
truflun á starfsemi heilans. Oftast er þessi
truflun tímabundin en stundum eru afleið-
ingarnar og einkennin langvarandi. Erfitt
getur verið að átta sig á því í byrjun hverjir
sleppa vel og hverjir ekki. Hér á landi eru
heilaskaðateymi bæði á Grensásdeild og
Reykjalundi þar sem einstaklingar með
eftirköst eftir höfuðáverka geta leitað.
Stór hluti þeirra sem fá áverka á höfuð
samkvæmt rannsókninni eru börn. Heila-
hristingur hjá börnum þar sem heilinn er í
þroska getur leitt til þroska- og hegðunar-
vandamála fyrir barnið. Leitum því allra
leiða til að minnka líkur á að börnin okkar
verði fyrir áverkum á höfuð. Að auki eru
í þessum hópi börn sem orðið hafa fyrir
áverkum sem teljast til ofbeldisáverka (non
accidental head injury). Það er sérstaklega
mikilvægt að missa ekki af slíku þar sem
hættan á endurteknum áverkum, oft lífs-
hættulegum, er veruleg.
Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar-
innar stöndum við okkur betur á Íslandi
hvað tíðni áverka á höfuð varðar en flest
lönd sem við miðum okkur við. Markmiðið
hlýtur þó að vera að standa sig enn betur.
Lengi getur gott batnað!
1. Gísladóttir EH, Kárason S, Sigvaldason K, Úlfarsson E,
Mogensen B. Komur á bráðadeild Landspítala vegna
áverka á höfði. Læknablaðið 2014; 100: 331-5.
2. vis.is/umvis/frettir/frett/2014/05/23/Hjolreidafolki-
med-hjalm-fjolgar/ - maí 2014.
3. Thompson DC, Rivara FP, Thompson R. Helmets for
preventing head and facial injuries in bicyclists. Cochrane
Database Syst Rev 2000; 2: CD001855.
4. Kool B, Ameratunga S, Jackson R. The role of alcohol in
unintentional falls among young and middle-aged adults:
a systematic review of epidemiological studies. Inj Prev
2009; 15: 341-7.
We can do better to prevent head injuries

Ingvar Hákon Ólafsson,
neurosurgeon, Landspítali University Hospital,
Reykjavík, Iceland.
Assistant professor, Faculty of Medicine,
University of Iceland.
Gerum betur - fækkum höfuðáverkum
Ingvar Hákon
Ólafsson
heila- og taugaskurðlæknir
á Landspítala, stunda-
kennari við læknadeild
Háskóla Íslands
ingvarh@landspitali.is
Meðferð við ofnæmiskvefi1
Meðferð við ofnæmiskvefi1
flútíkasónfúróat
Hver sem ástæðan er,
hver sem árstíðin er
* Notist eingöngu í nef
Ja
nú
ar
2
01
4
IS
/F
F/
00
01
d/
12
(1
)
AVAMYS nefúði, dreifa. Hver úðaskammtur gefur 27,5 míkrógrömm af flútíkasónfúróati. Ábendingar: Avamys er
ætlað til notkunar hjá fullorðnum, unglingum og börnum (6 ára og eldri), Avamys er ætlað til meðferðar við einkennum
ofnæmiskvefs. Skammtar og lyfjagjöf: Fullorðnir og unglingar (12 ára og eldri): Ráðlagður upphafsskammtur er tveir
úðaskammtar í hvora nös einu sinni á dag. Þegar fullnægjandi stjórn á einkennum hefur náðst gæti minni skammtur,
einn úðaskammtur í hvora nös, nægt til viðhaldsmeðferðar. Skammturinn skal stilltur á minnsta skammtinn sem
viðheldur fullnægjandi stjórn á einkennum. Börn (6 til 11 ára): Ráðlagður upphafsskammtur er einn úðaskammtur í
hvora nös einu sinni á dag. Sjúklingar sem sýna ekki fullnægjandi svörun við einum úðaskammti í hvora nös einu sinni
á dag geta notað tvo úðaskammta í hvora nös einu sinni á dag. Þegar fullnægjandi stjórn á einkennum hefur náðst
er mælt með því að minnka skammtinn niður í einn úðaskammt í hvora nös, einu sinni á dag. Börn yngri en 6 ára:
Takmörkuð reynsla er af notkun lyfsins hjá börnum yngri en 6 ára. Öryggi og verkun hjá þessum hópi hafa ekki verið
vel staðfest. Aldraðir sjúklingar og sjúklingar með skerta nýrnastarfsemi: Engin þörf er á aðlögun skammta hjá þessum
hópum. Sjúklingar með skerta lifrarstarfsemi: Engin þörf er á aðlögun skammta þegar um væga eða miðlungsmikla
skerðingu á lifrarstarfsemi er að ræða. Engar upplýsingar liggja fyrir um sjúklinga með mikið skerta lifrarstarfsemi.
Frábendingar Ofnæmi fyrir virka efninu eða einhverju hjálparefnanna. MARKAÐSLEYFISHAFI: Glaxo Group Ltd,
980 Great West Road, Brentford, Middlesex, TW8 9GS, Bretland. Fulltrúi markaðsleyfishafa: GlaxoSmithKline ehf.
Þverholti 14, 105 Reykjavík, Ísland, Sími 530 3700, Dagsetning endurskoðunar textans: apríl 2013. Upplýsingar
um aukaverkanir, milliverkanir, varnaðarorð og önnur mikilvæg atriði má nálgast í sérlyfjaskrá
–www.serlyfjaskra.is
Pakkningar og verð (janúar 2014)
Avamys nefúði 27,5 mcg/sk 120 skammtar R,G 2.849 kr
Aukaverkanir má tilkynna á vef Lyfjastofnunar: www.lyfjastofnun.is/Aukaverkanir/tilkynna eða
til GlaxoSmithKline í síma 530 3700.
Heimildir:
1. www.serlyfjaskra.is.
Nykær 68
DK-2605 Brøndby
T +45 36 35 91 00
F +45 36 35 91 01
www.glaxosmithkline.dk