Læknablaðið - 01.06.2015, Qupperneq 17

LÆKNAblaðið 2015/101 305
Inngangur
Óráð (delirium) er geðrænt heilkenni sem á sér vefrænar
orsakir. Það er brátt ástand sem þróast á skömmum
tíma og gengur oftast yfir á nokkrum klukkustundum
eða dögum, en getur verið langvinnara.1,2 Bráðarugl
(acute confusion) er annað heiti yfir þetta heilkenni. Orð-
ið delirium er komið úr latínu og er upphafleg merking
þess í raun „að fara úr plógfarinu“.3 Þar sem einkenni
óráðs eru meðal annars breyting á meðvitund, truflun
á athygli, minni, tali, skynjun, hreyfingum og tilfinn-
ingum1 er þó ekki fjarri lagi að þeir sem fá óráð „fari úr
plógfarinu“ í þeirri merkingu að fólk verður ólíkt sjálfu
sér.
Óráð er algengur fylgikvilli sjúkrahúslegu. Rann-
sóknir meðal skurðsjúklinga sýna algengi á bilinu 11-
61%4,5 og eftir opna hjartaaðgerð er algengi þess á bilinu
3-52%.6 Ólíkar algengistölur skýrast af breytilegum úr-
tökum hvað varðar aldur og aðra áhættuþætti óráðs og
greiningaraðferðum sem notaðar eru. Fjölmargar rann-
sóknir hafa sýnt fram á neikvæð áhrif óráðs á bata-
horfur einstaklinga en þrátt fyrir það er vandamálið
bæði vangreint og vanmeðhöndlað á sjúkrahúsum.4,7,8
Sumar rannsóknir sýna að óráð er vangreint hjá allt að
tveimur af hverjum þremur sem það fá.7,9 Ófullnægj-
andi mat á vitrænum þáttum, skortur á reglubundinni
skimun og slök skráning lækna og hjúkrunarfræðinga
eru dæmi um hindrandi þætti í fyrirbyggingu og
greiningu vandamálsins.9,10 Í erlendum leiðbeiningum
um forvarnir og meðferð við óráði er áhersla lögð á að
greina þá sem eru í aukinni áhættu vegna undirliggj-
Óráð er bráð og yfirleitt tímabundin truflun á meðvitund, athygli, hugsun,
skynjun og tilfinningum. orsakir þess eru ekki að fullu þekktar en truflanir
á taugaboðefnum og bólguviðbrögð eru mögulegir orsakaþættir. Óráð
er algengt vandamál eftir opnar hjartaaðgerðir og afleiðingar geta verið
alvarlegar. Þrátt fyrir það sýna rannsóknir að vandamálið er vangreint og
fyrirbyggingu og meðferð er ábótavant.
Tilgangurinn með þessari yfirlitsgrein er að varpa ljósi á algengi,
áhættuþætti og afleiðingar óráðs í kjölfar opinna hjartaaðgerða.
Gerð var kerfisbundin fræðileg samantekt á rannsóknargreinum frá
árunum 2005-2013 til að skoða algengi, útsetjandi og útleysandi áhættu-
þætti og afleiðingar óráðs eftir opnar hjartaaðgerðir. Leitað var í gagna-
grunnunum Web of Science, PubMed og Cinahl.
Tæpur þriðjungur sjúklinga fær óráð eftir opna hjartaaðgerð. Útsetj-
andi áhættuþættir eru meðal annars hár aldur, vitræn skerðing, gáttatif,
þunglyndi og saga um heilablóðfall. Útleysandi áhættuþættir eru meðal
annars tími á hjarta- og lungnavél og öndunarvél, lágt útfall hjarta eftir
aðgerð, öndunarbilun, lungnabólga, sýkingar, þörf fyrir blóðgjöf og hjart-
sláttaróregla eftir aðgerð. Óráð leiðir til lengri sjúkrahúslegu, skertrar
sjálfsbjargargetu og hærri dánartíðni. Hægt er að fyrirbyggja óráð með því
að sporna við þekktum áhættuþáttum.
Óráð er algengur og alvarlegur fylgikvilli opinna hjartaaðgerða. Með
aukinni þekkingu á áhættuþáttum, auk reglubundinnar skimunar fyrir
einkennum, mætti draga úr algengi og flýta fyrir greiningu og meðferð.
ÁgrIp
andi áhættuþátta, greina snemmkomin einkenni og að
þekkja áhættuþætti sem ýta undir ástandið og forðast
þá.5,11-13 Forvörn er árangursrík og sýnt hefur verið fram
á að fækka megi tilfellum óráðs um þriðjung og draga
úr alvarleika þeirra með réttum starfsháttum.14,15 Með-
ferð getur hins vegar verið vandasöm eftir að óráð hefur
komið til.16
Fyrsta opna hjartaaðgerðin var framkvæmd hérlendis
árið 1986 og eru framkvæmdar um 200 opnar hjartaað-
gerðir árlega á fullorðnum einstaklingum. Meðalaldur
sjúklingahópsins hefur farið hækkandi hérlendis, árið
1990 var meðalaldur þeirra sem gengust undir opna
hjartaaðgerð 60,5 ár en 65,4 ár árið 2013.17 Í ljósi þess að
þeim fjölgar sífellt sem ná háum aldri og auknar tækni-
framfarir bjóða upp á flóknari og umfangsmeiri aðgerðir
má álykta að þeim fjölgi verulega sem teljast í hættu á
að fá óráð, en hár aldur og heilabilun, sem hefur sterka
fylgni við hækkandi aldur, eru meðal helstu áhættu-
þátta óráðs.18,19
Tilgangur þessarar greinar er að varpa ljósi á algengi,
áhættuþætti og afleiðingar óráðs eftir opnar hjartaað-
gerðir. Byrjað er á almennri umfjöllun um óráð og því
næst gerð grein fyrir niðurstöðum kerfisbundinnar
rannsóknarsamantektar á óráði eftir opna hjartaaðgerð.
Skilgreiningar og greiningarviðmið fyrir óráð
Í ICD-10 (International Statistical Classification of Disea-
ses and Health Related Problems, 10th revision, ICD-10)
Greinin barst
8. janúar 2015,
samþykkt til birtingar
22. apríl 2015.
Höfundar hafa
útfyllt eyðublað um
hagsmunatengsl.
Óráð eftir opna hjartaaðgerð:
kerfisbundin samantekt á algengi,
áhættuþáttum og afleiðingum
Steinunn Arna Þorsteinsdóttir1,2 hjúkrunarfræðingur, Herdís Sveinsdóttir2,2 hjúkrunarfræðingur, Jón Snædal1,3 læknir
1Skurðlækningarsviði
Landspítala, 2hjúkrunar-
fræðideild Háskóla Íslands,
3öldrunarlækningadeild
Landspítala Landakoti.
Fjórar yfirlitstöflur
með greininni
(nr. II-V)
eru á heimasíðu
Læknablaðsins.
Fyrirspurnir:
Steinunn Arna
Þorsteinsdóttir
steitors@landspitali.is
Y F i R l i T S G R E i nhttp://dx.doi.org/10.17992/lbl.2015.06.31
www.sak.is
Forstöðulæknir geðlækninga
og deildarlæknir geðlækninga á Sjúkrahúsinu á Akureyri
Lausar eru til umsóknar tvær stöður í geðlækningum við Sjúkrahúsið á Akureyri.
ÖRYGGI • SAMVINNA • FRAMSÆKNI
Forstöðulæknir
Staðan veitist frá 1. ágúst 2015 til fimm ára.
Hæfniskröfur
Fullt lækningaleyfi og sérfræðiréttindi í geðlækningum.
Reynsla af stjórnun, hæfni á sviði samskipta og sam-
vinnu, frumkvæði og sjálfstæði í vinnubrögðum. Um-
sagnir stöðunefndar lækna sjúkrahússins og stöðunefnd-
ar Embættis landlæknis.
Forstöðulæknir geðlækninga hefur yfirumsjón með
geðlækningum og er leiðandi og stefnumótandi í grein-
inni á sjúkrahúsinu. Hann samræmir störf yfirlækna og
annarra sérfræðinga sem undir hann heyra til að tryggja
skjólstæðingum sjúkrahússins bestu mögulegu þjónustu.
Forstöðulæknir hefur eftirlit með vinnufyrirkomulagi og
mönnun innan einingarinnar í samræmi við markmið um
rekstur hennar og fjárhagsramma.
Deildarlæknir
Æskilegt er að viðkomandi geti hafið störf sem fyrst,
eða í síðasta lagi 1. september 2015. Staðan veitist til 6
mánaða, eða lengur ef um semst.
Hæfniskröfur
Umsækjandi skal hafa fullgilt íslenskt lækningaleyfi.
Hæfni á sviði samskipta og samvinnu, frumkvæði og
sjálfstæði í vinnubrögðum nauðsynleg.
Helstu þættir starfsins
Í starfinu felst dagvinna skv. nánari fyrirmælum og
skipulagi forstöðulæknis geðlækninga. Stöðunni fylgir
vaktskylda á geðdeild. Um er að ræða námsstöðu og
fær deildarlæknirinn í starfi sínu leiðsögn og kennslu
hjá geðlæknum. Starfið felst í þjónustu við sjúklinga
geðlækninga, skráningu og samskiptum samkv. fyrir-
mælum, lögum og reglugerðum, þátttaka í kennslu nema
heilbrigðisstétta, aðstoð við verklega þjálfun læknanema
og þátttaka í meðferðarteymum einingarinnar.
Upplýsingar um starfið veita:
Sigmundur Sigfússon
forstöðulæknir geðlækninga
sími: 463 0100
netfang: sigmundur@sak.is
Ingvar Þóroddsson
framkvæmdastjóri lyflækningasviðs
sími: 463 0100
netfang: ingvarth@sak.is
Laun eru samkvæmt kjarasamningi Læknafélags
Íslands og fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs.
Umsóknarfrestur er til og með 15. júní n.k.
Umsóknum skal skilað á umsóknareyðublaði sem fæst
á vef sjúkrahússins www.sak.is. Umsóknum skulu fylgja
ítarlegar upplýsingar um nám og starfsferil ásamt próf-
skírteinum og starfsleyfi.
Öllum umsóknum verður svarað þegar ákvörðun um
ráðningu hefur verið tekin.
Við ráðningar í störf er tekið mið af jafnréttisstefnu
sjúkrahússins, sem er reyklaus vinnustaður.
Geðdeild Sjúkrahússins á Akureyri er eina almenna geð-
deildin utan höfuðborgarsvæðisins og þjónar aðallega
íbúðum Norður- og Austurlands 18 ára og eldri. Þar er
veitt margvísleg meðferð við öllum bráðum og langvinn-
um geðröskunum, í góðri samvinnu við heilsugæslu,
sjúkrahúsdeildir, félagsþjónustu sveitarfélaga og aðra
aðila á svæðinu. Geðdeildin skiptist í tvær þjónustuein-
ingar, legudeild og dag- og göngudeild.