Læknablaðið - 01.10.2014, Qupperneq 35

LÆKNAblaðið 2014/100 531

Í T i l E F n i 1 0 0 Á R a Ó S l i T i n n a R Ú T G Á F U l æ k n a b l a ð S i n S
samstarfi við kvenfélög og önnur félagasamtök og Alma Þórarins-
son fyllti Gamla Bíó í þrígang þar sem hún hélt erindi og sýndi
fræðslumyndir.
Í fyrstu náði leitin eingöngu til reykvískra kvenna á aldrinum
25-59 ára en árið 1969 náði hún til alls landsins og þá voru efri
aldursmörkin hækkuð í 69 ár. Í upphafi hjálpuðu krabbameins-
félögin úti á landi starfsfólki Leitarstöðvarinnar við undirbúning
skoðana, oft við afar frumstæðar aðstæður, en þetta var fyrir tíma
heilsugæslustöðvanna. Starfsfólk Leitarstöðvarinnar lagði mikið á
sig á ferðum sínum um landið, en þar voru í fararbroddi læknarnir
Jón Þorgeir Hallgrímsson og Alma Þórarinsson ásamt Guðlaugu
Guðmundsdóttur hjúkrunarfræðingi. Leitarstöðin hóf rekstur
eigin frumurannsóknastofu árið 1975 og tveimur árum síðar hóf
yfirlæknir stofunnar, Gunnlaugur Geirsson, að þjálfa stúlkur í
frumugreiningu hér heima.
Er Alma hætti sem yfirlæknir tók Guðmundur Jóhannesson við.
Hann lést af slysförum og tók Kristján Sigurðsson við yfirlæknis-
starfinu árið 1982. Kom það í hlut Kristjáns að skipuleggja og efla
leitarstarfið, og var svo vel að því staðið að eftir hefur verið tekið
bæði innanlands og utan. Kristján hefur birt fjölda vísindagreina
um leghálskrabbameinsleitina þar sem meðal annars er greint frá
góðum árangri leitarstarfsins20 og áhrifum smits af völdum HPV
(human papilloma veiru) og bólusetningar gegn HPV.21
Mæting jókst til muna eftir að tekið var upp nýtt innköllunar-
kerfi árið 1984 sem meðal annars gerði mögulegt að senda ítrek-
unarbréf til kvenna sem ekki mættu.
Súluritið hér fyrir neðan gefur til kynna hve mörgum konum
leitin hefur bjargað. Árið 2009 létust aðeins tvær konur af völdum
leghálskrabbameins á Íslandi, en hér er dánartíðnin ein sú allra
lægsta sem þekkist í heiminum.22 Dánartölur fyrir árin 2010-2013
liggja ekki fyrir en ætla má að tvær konur hafi látist úr meininu
árlega á þeim árum einnig. Ef dánartíðni áranna 1967-1971 væri
óbreytt miðað við mannfjölda hefðu rúmlega 20 konur dáið árið
2013 í stað tveggja og er samanlagður mismunur á rauntölum og
ætluðum fjölda látinna yfir allt tímabilið 462 konur. En ganga má
út frá því að þessi tala sé of lág því ekki er gert ráð fyrir þeirri
aukningu í nýgengi og dánartíðni sem fylgdi „kynlífsbyltingunni“
upp úr 1964 og sást vel í þeim löndum sem ekki höfðu legháls-
krabbameinsleit.22 Ef gert væri ráð fyrir 1% árlegri aukningu á
dánartíðni yrði uppsafnaður mismunur á áætlun og rauntölum
637 konur yfir tímabilið 1972-2013. Því má reikna með að leitar-
starfið hafi forðað milli 462 og 637 konum frá ótímabærum dauða
á þessu 40 ára tímabili.
Leitarstöð, Krabbameinsskrá og Landlæknisembættið tóku þátt
í fjölþjóðlegri prófun á HPV-bóluefni sem er talið vernda gegn leg-
hálskrabbameini. Árið 2011 hófst bólusetning allra 12 ára stúlkna
á Íslandi gegn HPV-veirum af stofnum 16 og 18 og mun þessi bólu-
setning hafa áhrif á leitarstarfið er fram líða stundir.
Kristján Oddsson tók við starfi yfirlæknis Leitarstöðvarinnar
á árinu 2013. Unnið er að því að efla leitarstarfið með aukinni
mætingu í leghálskrabbameinsleit, einkum meðal ungra kvenna.
Einnig er stefnt að því að bæta HPV-mælingum við frumuskoðun
hjá Leitarstöðinni árið 2015.
Áætlanir varðandi leit að krabbameini í ristli og endaþarmi
Krabbameinsfélagið skipaði nefnd árið 1982 til að athuga mögu-
leika á nýrri krabbameinsleit. Nefndin lagði til að gerð yrði tilraun
til fjöldaleitar að krabbameini í ristli og endaþarmi með leit að
blóði í hægðum. Með fjárstuðningi frá Oddfellowstúku voru kall-
aðir inn 6000 einstaklingar á aldrinum 46-70 ára og stóð rannsókn-
in yfir árin 1986-1993. Í forsvari var Ásgeir Theodórs meltingar-
færasérfræðingur. Niðurstöður gáfu vísbendingu um gagnsemi
skimunarinnar en þar sem úrtakið var of lítið til að draga mætti
ályktanir var ákveðið að bíða eftir niðurstöðum stórra alþjóðlegra
rannsókna.
Nú hafa slíkar rannsóknir sýnt fram á gagnsemi skimunar
fyrir ristilkrabbameini og er leit hafin víða í nágrannalöndunum.
Krabbameinsfélagið hefur hvatt til þess að skipuleg leit að krabba-
Súlurit Fjöldi kvenna sem lést af völdum leghálskrabbameins á Íslandi árin 1972-2013
og áætlaður fjöldi miðað við að ekki hefði orðið nein lækkun vegna leghálskrabbameins-
leitar.
Starfsfólk Leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins árið 1971. Efri röð frá vinstri: Sigríður
Soffía Jónsdóttir, Jón Þ. Hallgrímsson, Sigríður Auðunsdóttir, Sigrún D.J. Langelyth,
María Pétursdóttir, Guðrún Þ. Bjarnadóttir, Guðmundur Jóhannesson, Steinunn R.
Stephensen, Eygló Bjarnardóttir og Björg Ólafsdóttir. Neðri röð frá vinstri: Margrét
Guðmundsdóttir, Ágúst N. Jónsson, Alma Þórarinsson, Ólafur Jensson, Rósa Áskels-
dóttir og Guðlaug Guðmundsdóttir. Mynd Krabbameinsfélagið. Frá vígsluhátíð nýja hússins við Skógarhlíð 8 haustið 1984. Vigdís Finnbogadóttir
þáverandi forseti og verndari Krabbameinsfélags Íslands var heiðursgestur. Mynd Jó-
hannes Long.