Læknablaðið - 01.10.2014, Blaðsíða 36

532 LÆKNAblaðið 2014/100

S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R
meini í ristli og endaþarmi hefjist sem fyrst á Íslandi og tók í mars
síðastliðnum þátt í áskorun til stjórnvalda um að hefja hópleitina
strax, ásamt 11 öðrum fag- og sjúklingafélögum.
Hér á landi er einkar mikið um óskipulagða skimun á formi
ristilspeglana. Skynsamlegt væri að halda skrá yfir þessa starfsemi
og nota sem bakgrunn fyrir innköllun er skipuleg leit hefst, til að
koma í veg fyrir óþarfa speglanir. Einnig væri gagnlegt að halda
eina skrá á landsvísu um sepa sem finnast við ristilspeglanir og
kemur til greina að gera það hjá Krabbameinsskrá Krabbameins-
félagsins.
Skógarhlíð 8, húsið sem þjóðin gaf
Árið 1981, í formannstíð Gunnlaugs Snædal, er húsnæðisskortur
var enn farinn að há starfsemi félagsins, hófst undirbúningur
stærsta söfnunarátaks sem þá hafði verið ráðist í á Íslandi. Eggert
Ásgeirsson fyrrverandi framkvæmdastjóri Rauða Krossins stýrði
söfnuninni, sem náði bæði til almennings og fyrirtækja, og tókst
einstaklega vel til; dyggur stuðningur fékkst frá æðstu mönnum
þjóðarinnar, stofnað var Landsráð gegn krabbameini með 60 félaga-
samtökum og 5000 sjálfboðaliðar tóku virkan þátt, enda dugði
söfnunarféð til að kaupa húsið við Skógarhlíð 8 sem var í bygg-
ingu. Við skipulagningu húsnæðisins var miðað við að auðvelt
yrði að breyta því til samræmis við framtíðarþóun starfseminnar,
þar á meðal var gert ráð fyrir stórauknu leitarstarfi.
Flutt var í húsið haustið 1984 og sama ár var G. Snorri Ingimars-
son læknir ráðinn forstjóri Krabbameinsfélags Íslands, en það var
nýtt starf. Snorra beið mikilvægt hlutverk við samræmingu og
skipulagningu starfseminnar í þessu stóra húsi sem bauð upp á
nýja möguleika.
Rannsóknastofa í sameinda- og frumulíffræði
Fljótlega komu Snorri og stjórn félagsins fram með stórhuga áætl-
anir um að ráðast í stofnun lífsýnabanka og líffræðilegrar rann-
sóknastofu, sem gæti orðið vettvangur grunnrannsókna á eðli og
orsökum krabbameina á Íslandi. Á þessum tíma var hafin áköf leit
að „brjóstakrabbameinsgeni“ á alþjóðavettvangi23 en niðurstöður
fjölskyldurannsókna, meðal annars frá Krabbameinsskránni, gáfu
góð fyrirheit um að hægt væri að finna slíkt gen.24 Í þessu kapp-
hlaupi léku stórir ættargrunnar lykilhlutverk. Snorri og stjórn
félagsins sáu þarna tækifæri fyrir Ísland, meðal annars vegna
hins vandaða og stóra ættagrunns Krabbameinsskrárinnar og
faraldsfræðiþekkingar sem hafði þróast hjá félaginu. Það var dýrt
verkefni að stofna og reka líffræðilega rannsóknastofu en félagið
vonaðist til að fá til þess góðan stuðning. Strax í upphafi var gerður
samningur við Háskóla Íslands um víðtækt samstarf og sat fulltrúi
skólans í stjórn stofunnar. Með nýrri þjóðarátakssöfnun árið 1986
tókst að afla nægra fjármuna til þess að hægt væri að opna Rann-
sóknastofu Krabbameinsfélagsins í sameinda- og frumulíffræði,
og var það gert í ársbyrjun 1987. Stofan hafði þann tvíþætta tilgang
að safna lífsýnum og varðveita þau og jafnframt að stunda grunn-
rannsóknir á krabbameinum. Helga M. Ögmundsdóttir læknir var
ráðin forstöðumaður og Jórunn E. Eyfjörð sameindaerfðafræðing-
ur veitti sameindalíffræðilegum verkefnum forstöðu. Félagið bar
ábyrgð á rekstrinum og fékk upp í hann ýmsar veglegar gjafir á
því 20 ára tímabili sem hann var á hendi félagsins. Jafnframt fékk
starfsfólk stofunnar öfluga rannsóknastyrki úr erlendum og inn-
lendum sjóðum. Samstarf við Krabbameinsskrána var mikið allan
tímann og megináhersla lögð á sameindaerfðafræðilegar rann-
sóknir á brjóstakrabbameini.
Árið 1994 tókst hópi erlendra vísindamanna að finna svokallað
brjóstakrabbameinsgen sem nefnt var BRCA1-genið, en stökk-
breytingar í því auka mjög líkur á krabbameinum, mest í brjóstum
og eggjastokkum. Annað gen sem einnig verndar gegn krabba-
meinum, BRCA2-genið, fannst ári síðar25 og bera 0,7% Íslendinga
svokallaða landnemastökkbreytingu í því.26 Rannsóknastofan og
Krabbameinsskráin ásamt RH í meinafræði áttu hlut að máli er
staðsetning BRCA2-gensins var ákvörðuð.27 Áframhaldandi rann-
sóknir sömu aðila hafa skilað mikilvægum upplýsingum á heims-
vísu varðandi áhrif hinnar íslensku BRCA2-stökkbreytingar og eru
þær enn í gangi. Einnig fékkst rannsóknastofan við ýmis frumu-
líffræðileg viðfangsefni, einkum frumuræktanir úr brjóstakrabba-
meinsæxlum, samskipti brjóstakrabbameinsfruma og ónæmis-
kerfisins og áhrif boðefna.28
Rannsóknastofan fluttist yfir til Háskóla Íslands árið 2006 og
nefnist nú Rannsóknastofa í krabbameinsfræðum hjá Læknadeild
Háskóla Íslands. Á vegum Krabbameinsfélagsins safnaði stofan
Fagnað í Skógarhlíð 8 á vígsluhátíðinni 1984. Frá vinstri: Gunnlaugur Snædal þá-
verandi formaður Krabbameinsfélagsins, Gunnlaugur Geirsson formaður byggingar-
nefndarinnar og Halldóra Thoroddsen framkvæmdastjóri. Mynd Jóhannes Long.
Starfsfólk og nemendur á Rannsóknastofu í sameinda- og frumulíffræði árið 2001. Efri
röð frá vinstri: Kristín Halldórsdóttir, Sigrún Stefánsdóttir, Hafdís Hafsteinsdóttir,
Valgerður Birgisdóttir, Hrafnhildur Karlsdóttir, Sigfríður Guðlaugsdóttir, Jórunn E.
Eyfjörð, Þórarinn Guðjónsson, Hólmfríður Hilmarsdóttir, Katrín Guðmundsdóttir.
Fremri röð frá vinstri: Evgenía K. Mikaelsdóttir, Agla J. Rubner Friðriksdóttir, Helga
M. Ögmundsdóttir. Mynd í einkaeign.