Tímarit Máls og menningar - 01.05.1942, Page 19

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
13
Hleypidómaleysi nútimans botnar ekki í, að hugsjónir
hans, sem eru nú flestar okkur öllum gjaldgengar, gætu
þá, þegar þær fyrst voru fluttar fram, komið svona bylt-
ingu af stað og bakað honum slíka andúð, sem raun varð
á. Og menn nútímans spyrja forviða, livað táknaði Georg
Brandes þá, þegar hann byrjaði upplýsingarstarf sitt, og
hvaða þýðingu hafði og félck það á menningarlíf Dana?
Ef svara ber i fáum orðum, verður það eitthvað á þessa
leið: Hann veitti frjálslyndum liugsjónum Vesturálfunnar
inn í andlegt líf Dana, sem þá var að mörgu leyti stirðnað
andlega og siðferðislega.
Sjálfur segir hann i „Meginstraumum“ um hlutverk
sitt, að hann lioðaði enskan natúralisma, frakkneska róm-
antik og stefnu hins unga Þýzkalands, með öðrum orðum
anda iivltingarársins 1848. Og við getum einnig sagt, að það
liafi verið skoðanir Taines, St. Beuves, Renans og Stuarts
Mills, sem hann harðist fyrir að kenna löndum sínum, eða
réttara sagt öllum Norðurlandabúum.
Þegar Brandes tók meistarapróf 1864, var hann ennþá
lærisveinn Heibergs og hafði ekki losað sig við áhrif úr-
eltra heimspekilegra skoðana í fagurfræði. En á ferðum
sínum til Frakklands kynntist hann nýjum hugsjónum.
Hugsunarháttur hans tók stakkaskiptum. Hann sneri al-
gerlega baki við hinum óeiginlegu beimspekilegu aðferð-
um fagurfræðinnar i anda Hegels og Heibergs og lærði
að meta hinn eiginlega veruleika og að leita hinna sögu-
legu og sálfræðilegu skilyrða að baki bókmennta-hlutverk-
um mannanna. Kjörorð hans í fagurfræðilegum rannsólcn-
um urðu: „Virkelighedsstudium og Problemdebat“.
Iíann kynntist persónulega í Frakklandi og Englandi
þeim mönnum, sem voru brautryðjendur á sviði fagur-
fræði, sögu og bókmenntasögu.
Taine kenndi bonum að meta bókmenntir sögulega sam-
kvæmt ráðandi eiginleikum hinna ólíku þjóða, manna og
tímabila, og að skoða þessa eiginleika sem afleiðingar þjóð-
ernis, umhverfis (milieu) og tímabils. Sainte-Beuve kenndi