Tímarit Máls og menningar - 01.05.1942, Side 88

82
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
á 28. og 29. blaðsíðu. Þó stendur Theodór langt fyrir ofan flesta
íslenzka æfisöguritara í listrænni hagræðingu viðfangsefna
sinna. í sorglegum frásagnarefnum tekst honum stundum að
samstilla svo allar kringuinstæður, að sagan nær dramatiskri
dýpt, jafnvel snert af dularfullri kyngi. Þar læt ég mér nægja
að nefna frásögn hans af bátstapanum í Vestmannaeyjum.
Aðrar lýsingar höfundarins hafa nokkurt þjóðfræðilegt gildi
fyrir siðari tíma. Einna fremst í jieirri röð er frásögnin af kola-
vinnslunni á Tjörnesi. Þó verður ekki framhjá því gengið, að
fæstar lýsingar hans eru nógu rækilegar og nákvæmar til þess að
verða fullnægjandi þjóðfræðaheimildir. í frásögn hans af húsa-
kynnunum á Mosfelli er til dæmis aðeins lýst baðstofunni, og
þó vantar þar liæð hennar og breidd, stærðina á gluggarúðun-
uin, breiddina á rúmstokkunum og ýmislegt fleira, sem vand-
aður þjóðfræðasafnari myndi spyrja um, áðuren hann teldi sér
fært að draga upp skýra mynd af þessari vistarveru. Þótt mikið
af bókinni sé um sjóferðir og langdvalir á skipum," verður maður
mjög litlu nær eftir lestur hennar um gerð skipanna, útlit þeirra
að utan eða innan, stærð þeirra, aðbúð skipsmanna, mataræði
eða þvíumlíkt.
En þessi skortur á ýtarleik og nákvæmni, sem víðar lýtir
æfisögu Theódórs, er reyndar einn af göllum flestra íslenzkra
bóka. Þetta verkar flest einsog frumdrættir, sem ekki hefur
vcrið hirt um að lireinskrifa. Og það á eitthvað skylt við lífs-
þreytu eða fátæklegan hugsunarjiroska, jafnvel frumstæðan list-
arsmekk, ef bækur þykja sæmilegri lestrar fyrir þær sakir,
að þær hlaupa eins og viðvaningar yfir ýtarleikann og nákvæmn-
ina. „í hverju blómi er himingróður | í hverjum dropa reginsjár.“
Og það er lífslist, sem borgar sig að læra, að sjá fjölbreytni himn-
anna í litlu hlómi og vídd djúpanna í smáum daggardropa.
Stíll Theódórs er sömu ættar og stíll íslendingasagna. Hann er
fremur stuttur og formun setninga ekki tilbreytingamikil. Still-
inn verður því nokkuð einslegur, og i engu er liann óvenjulegur.
En liann er lifrænn og fjörugur, bjartur og glaðlegur, og þess-
vegna verður liann ekki þreytandi. Hann er einkar ljós, en ekki
diúpur. Óbrotinn, en ekki einfaldur og hvergi frumstæður.
Skýr, en ekki málandi. Nokkurnveginn nákvæmur, en ekki
meitlaður. Liðlegur, en tæplega nógu sveigjanlegur. Aldrei lág-
kúrulegur, en hvergi heldur upphafinn. Karlmannlegur, en ekki
magnaður.
Höfundinum er gefin sú gáfa að geta hafið litil efni uppá sæmi-
lega hátt frásagnarsvið, einkum liversdagslega viðburði. Hann
liefur það og auðsæilega oftast í huga, að liann vill vera lista-