Tímarit Máls og menningar - 01.11.1943, Page 130

240
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Og hver er svo annar en Arnas Arnæus, er stendur í tign sinni, að vísu
afsíðis í salnum, þegar verndarbréf kóngs er lesið fyrir Jóni Ilreggviðssyni.
Þessir atburðir eru aðeins hornsteinar sögunnar, og þeir Jón og Arnas
sterkustu máttarviðir hennar. Aðrir atburðir og aðrar persónur fullgera hana
í samræmda heild, svo að hún verði samfellt lýsandi tákn þeirrar hugmyndar,
sem hún er risin af. Allt verður að lúta strangasta lögmáli formlistarinnar, ef
ekki eiga að sjást gallar á smíðinni, og hugmyndin þar með að óskýrast. Eins
og gefur að skilja verður ekki dæmt um byggingu þessa verks, fyrr en það
er allt risið, hver hæð þess og turninn með. En allt bendir til þess, að þar
falli hver steinn í fastákveðið mót og hver lína sé dregin eftir hnitmiðuðu lög-
máli, sem ákvarðað er af listgáfu og listkunnáttu höfundarins.
Ef til vill er stíllinn eilt og allt í svona verki. Hann kveður á um snið þess
og línur, ég tel re'tt að segja, að hann, en ekki hugmyndin, sé sál þess, ef farið
er út í nokkra slíka aðgreiningu. Stíllinn er höfundurinn. Eftir stílnum fara
áhrif verksins. Stíllinn er ákveðin skapgerð, ákveðinn þroski, ákveðið lífs-
viðhorf. Sterk hugmynd eða sterkt tákn heimtar samsvarandi stíl, heimtar
sterkan höfund, annars hrynur allt í sandinn.
Það verður eflaust aldrei kannað til hlítar, hvað Halldór hefur lagt að sér
til þess að finna nógu sterkan stíl og áhrifamikinn, er svaraði til efnisins í
þessari bók, hinnar máttugu, óbugandi, alltuppiherandi lífsseiglu þjóðarinnar.
Stíllinn á búkinni er meitluð skapgerð, stá.hörð þjálfun, eitilharka, samfara
kunnáttu, sem er einstæð.
Réttlætið, þótt blint sé, er hart. Tákn þess er hið brugðna, blikandi sverð.
011 tilsvör Jóns Hreggviðssonar eru snögg og hörð. Orð hans verða að hafa
eðli eggvopns: vera beitt. Öll persónan þarf að vera meitluð í hart efni,
annars væri hún ekki það tákn hetjulundar, sem henni er ætlað að vera, og
er ytra borð réttlætisins. Hvaða efni hefur skáld í stíl persóna sinna? Fyrst
og fremst sjálft sig, en einnig fyrirmyndir úr samtíð og sögu. Harka Halldórs
sjálfs er í Jóni Ilreggviðssyni, og er af nógu að taka. Annar efniviður er
mál þjóðarinnar. Fyrir málstað réttlætisins eru afrek unnin, ævintýraleg jafn-
vel hjá einstaklingi, hvað þá heilli þjóð. Til afreka svarar hetjustíll. Æfintýri
Jóns Hreggviðssonar eru tákn þess, hvað þjóð í réttlætisleit lendir í ótrúlegum
svaðilförum, sem ekki verður lýst nema í líkingu.
Svo vill til, að íslenzka þjóðin á í bókmenntum sínum og ævi barna sinna
ótal afbrigði hetjustíls og hetjuskapar. Islendingasögurnar, Fornaldarsögur
Norðurlanda, riddarasögur, rímur og hetjukvæði, IJeljarslóðarorusta, minning
og myndir ýmissa persóna úr sögunni er fjölbreytileg arfleifð hetjuviðhorfs
Islendinga. Islandsklukkan er dýrlegur vitnisburður um auðlegð þessarar arf-
leifðar þjóðarinnar. Ilún sannar manni, að það er hinn mikli hókmennta-
arfur íslendinga, sem gerir nútímahöfundi á Islandi fært að komast jafn
ótrúlega langt í orðsins list. IJalldór eys af þessum brunni, þó að slíkt hrykki
auðvitað skammt, ef hin persónulega stílsnilld og málkunnátta væri ekki fyrir
hjá honum. Með stílnum á Islandsklukkunni brúar IJalldór aftur bilið yfir til