Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Blaðsíða 81

LEIKHÚS
með er hann orðinn að þolanda í þeim leik;
en fólkið, sem með vinnu sinni stendur
undir sníkjudýrunum á engan fulltrúa í
þessum leik (Óla hefur ekki gert annað en
fara í „skóna hennar Gunnu frænku“) og
þarmeð er leikurinn ekki þverskurður held-
ur afmörkuð mynd af einstökum þætti í
þjóðlífinu. Þessi þáttur er sníkjulífið. Þess-
um þætti vill H.K.L. halda að okkur svo við
getum fellt yfir honum dóm. Og vissulega
er þetta ekki að ófyrirsynju því í jafn
demókratíseruðu félagi og hér geta slíkir
þættir hrörnandi yfirstéttar sýkt svo frá
sér með útbreiðslu hugsunarháttarins, að
ástæða sé til að örvænta. Og nú virðast
ávextir þessa hugsunarháttar vera orðnir
a. m. k. svo miklir að ýmsum skýrleiks-
mönnum finnst sem hér sé á ferðinni þver-
skurðarmynd af öllu þjóðlífinu — og þá
væntanlega sjálfum þeim líka!
Strompleikur er á köflum skínandi vel
saminn, lífsþráðum persónanna er hagan-
lega saman slungið og hver þeirra og ein
mörkuð skýrum og föstum dráttum. Þó
mættu ýmsir sakna í sálarlífi persónanna
þess hreinræktaða sadisma, sem oftast er
óbrigðull fylgifiskur í slíku sníkjudýrasel-
skapi (er reyndar að verða ríkur þáttur í
daglegu lífi Reykvíkinga svo dæmi eru þess
að ýmsir hafi ekki verið með öllu saklausir
þegar aðrir hafa burtkallast fyrir aldur
fram). Mörg samtöl eru vel samin og stund-
um bráðsnjöll, einstök tilsvör svo hnittin að
firnum sætir. Hins vegar slaknar stundum
sá þandi strengur sem verður að vera í leik-
sviðssamtali og virðist þetta koma af því
hvað höfundi er ósýnt um expósisjón leik-
ritsformsins, þ. e. að kynna persónur og
stöðu þeirra með eðlilegum hætti. Það má
gera með flestum ráðum öðrum en þeim,
að láta fólk setjast niður og þylja frásögu
— þó útyfir taki þegar frásögnin er um
þann, sem talað er við eins og gerist í fyrsta
þætti milli Ljónu og Kúnstners Hansens.
Verstur að þessu leyti er vitaskuld fyrsti
þátturinn, þar slaknar þráðurinn a. m. k.
fjórum sinnum svo bagi er að. Þetta eru
hvimleiðir smámunir, sem hægt hefði verið
að bæta. Sem skáld er Kiljan löngu orðin
föst stærð og blívanleg og sem leikritaskáld
tekur hann merkjanlegum framförum frá
Silfurtungli til Strompleiks og má það kall-
ast einstætt afrek af höfundi, sem jafnlengi
og árangursríkt hefur stundað hina epísku
skáldsögu, að venda með svo glæsilegum
hætti í jafn óskylt form. Eftir það átak, sem
hann virðist hafa gert í þeim efnum má við
miklu búast og meiru jafnvel en því, sem
þegar er komið.
Lokaatriði leiksins virðist hafa þvælst
fyrir sumum, að vonum, og kem ég að því
síðar í öðru sambandi.
Víkjum nú að hlutverkunum um stund.
Frú Ólfer er ekkja af góðum ættum, full-
trúi þess, sem eftir lifir af gömlu yfirstétt-
inni, sem botnféll í umrótinu. Hún er ófær
um að semja sig að nýjum háttum og af-
neitar þessvegna umhverfinu og verður
skrípamynd, en heldur þó samúð vegna þrá-
hyggju sinnar, sem ber keim af stolti og
reisn í þessum hráslagalegu kringumstæð-
um. Mannleg í niðurlægingunni þrátt fyrir
„líknarverkið" og hræið í strompinum.
Guðbjörg Þorbjamardóttir mótar þessa
konu skemmtilega og ljóslifandi á köflum.
Hún hefur vald yfir allri hennar vem —
þó er stöku sinnum eins og hún skripli á
persónunni og detti stund og stund út úr
hlutverkinu.
Ljóna Ólfer, dóttir hennar, á annars veg-
ar að vera mótuð mjög sterkt af móður
sinni og lífsformum burtkallaðs félagsfyrir-
bæris, hins vegar af hinum „nýju kringum-
stæðum“. „Viljann“ og þráhyggjuna til
söngs ásamt blindunni á getuleysi sitt hef-
ur hún frá móðurinni. Á hinn bóginn lifir
hún, að svo miklu leyti sem hún lifir, í fé-
lagsskap, sem móðirin (og þarafleiðandi
415