Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Blaðsíða 89

UMSAGNIR UM BÆKUR
Elias Mar:
Sóleyjarsaga
Skáldsaga.
Helgafell, Reykjavík.
1954 og 1959.
orpið er borg, stórborg. Og sú stórborg
er þorp. Unt miðja tuttugustu öld er
höfuðstaður lýðveldisins unga, Reykjavík,
byggður sextíu þúsund mannverum, og það
lætur nærri að vera þriðjungur þess fólks-
fjölda sem kallast íslenzk þjóð.“
Þannig hefst Sóleyjarsaga og í þessari
nýju stórborg gerist hún. Og hér er víða
sagt skemmtilega frá hinum unga höfuð-
stað:
„Ymsir hafa látið þau orð falla að menn-
ingu þessa einstæða samblands stórborgar
og þorps sé að mörgu leyti mjög vel farið.
Um það bil einn af hverjum þúsund íbúum
er í sinfóníuhljómsveit. Við augum útlend-
ings sem tekur land á flugvelli borgarinnar
blasir sviphrein stórbygging, sem hann fær
vitneskju um að vera muni háskóla eyjar-
skeggja, stofnsettur árið 1911. Á þetta lízt
þeim útlenzka prýðisvel og fær ekki varizt
því að brosa góðlátlega. Svo þegar hann fer
að ganga um borgina, kemst hann brátt að
raun um, að svo til önnur hver verzlun er
bókaverzlun, en hvergi sést höndlað með
áfengan drykk. Þá veltir útlendingurinn
vöngum, gerist alvarlegur og segir: Stór-
furðulegt. Þessi þjóð stendur á geysiháu
menningarstigi." í þessari borg er braggi.
Bragga þessum er skipt í tvennt. Oðru meg-
in býr Jón „hérnamegin" drykkjusjúkling-
ur, með trúaðri konu og þrem börnum, sem
öll„ fara í hundana" meira eða minna, hvert
á sinn liátt. f hinum enda braggans býr
Jón „hinumegin“ guðlaus kommúnisti,
reglumaður á vín og að því er virðist prýði-
legur heimilisfaðir. Kona hans er „sæl og
feimin" þegar velgengni barna þeirra berst
í tal, en þau setja met í íþróttum ellegar
eru á smíðanámskeiðum á kvöldin. Sem sagt
fyrirmyndar fjölskylda. Þessar braggafjöl-
skyldur eru því eins gerólíkar og mest má
verða. Höfundur grípur ekki til þess ráðs
að tefla saman þessum ólíku fjölskyldum t.
d. til að sýna okkur hvers vegna önnur fjöl-
skyldan leysist upp í vesöld, en hin heldur
áfram sínu hamingjusama lífi meðan bókin
endist. Segja má að bókin fjalli öll um fjöl-
skyldu Jóns „hérnamegin". Lesarinn verð-
ur heimamaður þeim megin braggans, en
gestur hinum megin.
Aðalpersóna bókarinnar er Sóley dóttir
Jóns „hérnamegin" og Sigríðar konu hans.
Ilún fer í vist til ríkra hjóna, er rekin af
húsmóðurinni fyrir að hafa sofið hjá hús-
bóndanum. Stundar ýmsa aðra vinnu, en
sjaldan lengi í einu og lendir í ástandinu
unz hún í bókarlok gerist ráðskona hjá
barnmörgum ekkjumanni. Sóley er um
margt vel gerð persóna. Hún er greind al-
þýðustúlka, en ekki táknræn ástandsmær,
enda nær ástandið ekki þeim tökum á henni,
sem á vinkonum hennar er halda hina sömu
leið. Það er líkast sem ástandið veiti henni
fyrst og fremst þroska og lífsreynslu, en
spilli henni ekki til muna. Enn betur hefur
Elíasi þó tekist með frú Sigríði móður Sól-
eyjar. Svo sönn og eðlileg er þjáning þess-
arar konu, og svo innilegur er skilningur
höfundarins á örlögum hennar að persónan
stendur bráðlifandi fyrir hugarsjónum les-
arans.
Að þessu frátöldu má segja að helztu
kostir sögunnar séu skemmtilegar og hisp-
urslausar lýsingar á Reykjavík eftirstríðs-
áranna, gott mál og lipur og fágaður stíll,
sem höfundur heldur snurðulaust söguna á
enda. Það eitt útaf fyrir sig er nokkurt af-
rek. Aftur á móti eru sumar persónur sög-
unnar ýktar eða miður hefur tekizt með
sköpun þeirra á annan hátt. Sumar eru
næstum þekkjanlegar úr öðrum samtíma-
sögum reykvískum t. d. úr Atómstöðinni.
423