Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Blaðsíða 8

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
vér treystum um of á skynsemina,
fjórði að þjóðernið sé í hættu af því
vér trúum ekki nógu einlæglega á
annað líf, fimmti að menningunni sé
ógnað af því vér hugsum meira um
annað líf en eilíft líf, sj ötti að vér her-
um ekki nægjanlegt skynbragð á sál-
fræðilega list, sjöundi að menningar-
frömuðirnir ferðist ekki nóg, áttundi
að þeir ferðist of mikið, níundi að
þjóðmenningunni muni hnigna ef
ekki verði stofnuð almenningshluta-
félög, og sá tíundi kann einhverja
enn aðra fullnægjandi skýringu ...
Hvað sem þessum ágætu skýring-
um líður, þá getum vér að minnsta
kosti fullyrt að allar þessar óánægju-
raddir minna á að hin ytri tákn menn-
ingar nægja ekki, heldur varðar
mestu hvert innihald þeirra er. Og ég
held það sé ekki ofsagt að eitthvert
helzta einkenni þeirrar mer.ningar-
starfsemi sem nú fer fram á íslandi
sé það að hún hefur að allmiklu leyti
gefizt upp við viðleitni sína að
frjóvga þjóðlífið og að vera hvati
þess, og hún hefur afsalað sér sam-
tengjandi hlutverki sínu. Hún á ekki
nema takmarkaðan hlj ómgrunn í
þjóðlífinu vegna þess að hún beinist
ekki að því, heldur leikur einhvern-
veginn í lausu lofti.
Auðvitað eru orsakirnar til þessa
undanhalds í íslenzkri menningar-
starfsemi flóknar; til dæmis á skamm-
sýni og vanræksla ríkisvaldsins á
þeim þáttum sem undir það heyra (t.
d. fræðslumálum) hér hlut að máli.
En það hefur litla þýðingu út af fyrir
sig og er ekki erindi þessarar greinar
að skella skuldinni á ríkisvaldið fyrir
vanrækslu á einstökum sviðum. Því
að það ríkisvald sem ráðið hefur á
Islandi að undanförnu er þannig
samkvæmt eðli sínu og stefnu, að það
er fásinna að búast við af því að það
gegni neinu djúptæku menningarlegu
hlutverki. Það er andstaðan gegn því
sem hlýtur að taka sér hið menning-
arlega hlutverk á herðar og bera á-
byrgð á því, og þessvegna er mest um
vert að greina þær ástæður sem til
þess liggja að þeirri andstöðu hefur
ekki orðið meira ágengt, og finna
ráð, ef verða mætti, til að hæta þar
úr. Hér á eftir verður að vísu aðeins
drepið á fáein atriði þessa máls, sem
er svo víðtækt að ekki mundi veita af
heilli bók ef ætti að gera því viðunan-
leg skil. Því miður er ekki einusinni
tækifæri í svo stuttu máli að til-
greina mörg eða rækileg dæmi til
stuðnings þeim ályktunum sem settar
eru fram. Samt mun ég dirfast að
biðja góðviljaða lesendur að gera
ekki fortakslaust ráð fyrir að fáar eða
engar athuganir liggi að haki þessu
greinarkorni.
Svikin við hið unga lýðveldi, sem
urðu ber árið 1946, hafa framar öllu
ákvarðað íslenzkt menningarlíf síð-
an, — beint (skemmdarverk, sölu-
mennska, augnþjónusta, afsiðun), en
102