Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Síða 10

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
aðrar réttari voru ekki til) eða rang-
ar, þá er þeim ekki lengur treyst, þær
verða sögulega rangar. Baráttan virð-
ist vonlítil, og nýjar aðferðir liggja
ekki á lausu. Menningarstarfsemin
dregur sig inn í skel sína, leitast við
aS verja einhvern kjarna og bíða
betri tíma; en þar með hættir rammi
menningarstarfsins að hæfa veruleik-
anum úr því veruleikinn heldur á-
fram; smáskekkjur fara að koma í
ljós, síðan stærri skekkjur, unz þar
kemur einn góðan veðurdag að bilið
milli raunveruleikans og þeirrar
þjóðsögu sem menningarstarfsemin
notast við gapir viS öllum í óhugnan-
legri víðáttu. Þá hefjast kveinstafirn-
ir, áköllin og ásakanirnar og spurn-
ingarnar: erum vér ennþá „menning-
arþjóð“?
Varnarstaðan hlýtur sem sé að
hindra það róttæka starf sem er nauð-
synlegt til að frjóvga þjóðlífiS á ný,
veita þjóðinni tækifæri til að hefja
sókn. VarSstaSan um höfuðstól
menningarinnar, þessi hreina varð-
staða sem er ekki fær um að gera
menningararfinn að lifandi þætti nú-
tímalífsins, ber í sér þá miklu hættu
að menningin losni úr tengslum við
hversdagslíf þjóðarinar. Hún verður
að stássgrip sem ekki hefur neina
verulega þýðingu fyrir venjulega
þjóðfélagsþegna: þeir horfa aðeins á
hann úr fjarlægð, ef þeir horfa þá á
hann, ókunnuglega og með virðingu.
Slíkt ástand hefur í för með sér að sá
jarðvegur sem lifandi menning þarfn-
ast blæs upp, því sá jarðvegur er að-
eins einn: þjóðlífið og raunveruleg
vandamál þess á hverjum tíma.
Klofningurinn, sundrungin, sem er
ein af upprunalegum orsökum varn-
arstöðunnar, verður ein helzta afleið-
ing hennar þegar fram í sækir, —
dulin hætta samfélaginu og öllu fé-
lagslegu starfi, og þessvegna einnig
öllu menningarlegu starfi. Yztu skaut
þessarar sundrungar eru annarsvegar
menningarleg afturhaldssemi (arka-
ismi), hinsvegar menningarlegt rót-
leysi, hvorttveggja jafn-fjarri því að
hafa nokkur tengsl við viðfangsefni
þjóðfélagsins, við vandamál vorra
tíma. Hin menningarlega afturhalds-
semi getur að lokum leiit til ofurvalds
hjátrúarinnar, einhverskonar frum-
stæðs anímisma, sem jafnvel „mennt-
aðir“ menn blygðast sín ekki fyrir að
gjalda jákvæði. HiS menningarlega
rótleysi leiðir út í afneitun íslenzkrar
þjóðmenningar, sem er afneitun ís-
lenzkrar tilveru. En auk þessara aðal-
skauta eru auðvitaS fjölmörg milli-
stig, fjölmargir hópar, hver með sína
smá-“stefnu“. Þeir hafa aðeins eitt
sameiginlegt: að skilja ekkert í af-
stöðu, stefnu, smekk, viðleitni hver
annars.
Sú sálræna afstaða sem liggur á
bakviS varnarstöðuna út af fyrir sig
er óttinn við hættuna sem steðjar að
íslenzkri þjóðmenningu: að hættan
sé svo geipileg aS um sinn verði að
104