Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Síða 15

VERULEIKI OG YFIRSKIN
lenzks sjálfstæðis og íslenzkrar al-
þýðu vilja gjarnan hafa á reiðum
höndum.
Það getur ekki farið framhjá nein-
um þeim sem hefur kynnt sér heim-
ildir um sálarlíf og menningarástand
nýlenduþjóða hversu mörg einkenni
þess eiga sér næsta nákvæmar lilið-
stæður í sálrænni og menningarlegri
afstöðu íslendinga. „Varnarstaða"
menningarinnar er mjög útbreitt fyr-
irbæri meðal ýmissa nýlendu- og hálf-
nýlenduþj óða, og er að jafnaði þvi
einráðari sem þær eiga sér dýrmætari
menningararf, glæsilegri „gullöld“
að vísa til. Og sú árátta að skírskota
sífellt til voldugra útlendinga að veita
oss heimild til að vera menningar-
þjóð, þetta dómskot til æðri réttar
sem samþykki tilveruform vort, er
enn skýrara og almennara einkenni
allra þjóða sem búa eða hafa til
skamms tíma búið við undirokun.
Þessi einkenni eru samt aðeins
auka-afurðir þeirrar staðreyndar að
þessum þjóðum hefur ekki notazt af
menningu sinni til að leysa þau
vandamál sem „sér-leiki“ þeirra, sem
sjálfstæð tilvera þeirra krefst að séu
leyst. Þeim hefur ekki tekizt það
vegna þess að þær hefur skort það
frumskilyrði sem þarf að vera fyrir
hendi til þess að vandamál verði
leyst: að vita af þeim, að skilja þau,
að skilgreina þau rétt. Að öðrum
kosti eru allar athafnir fánýtar. Skort-
urinn á þessari frumforsendu athafn-
anna verður þannig hinn örlagarík-
asti brestur í menningarlífi allra kúg-
aðra og ráðvilltra þjóða. Höfundar
sem ritað hafa um sálarlíf nýlendu-
þjóða hafa stundum líkt því við hina
„vansælu vitund“ hjá Hegel, en ein-
kenni hennar er að hún flœkir sig í
sjálfrar sín mólsögnum.1 Mótsagnirn-
ar eru óskilgreindar eða ómeðvitað-
ar; afleiðingar þeirra drottna yfir lífi
voru: vér getum ekkert við þær ráð-
ið. Mótsagnirnar sem halda áfram að
vera óskilgreindar geta af sér æ óvið-
ráðanlegri mótsagnir og þær verða
samfélaginu banvæn hætta.
Þessu getuleysi sem er í brenni-
púnkti hins menningarlega vanda er
viðhaldið með laumulegu ofbeldi af
þeim erlendu öflum sem lifa á vesal-
dómi þessara þj óða, svo og af þeirra
eigin borgarastéttum, sem sjaldnast
hafa neina þá kosti til að bera sem
réttlætt hafa tilveru þjóðlegra borg-
arastétta, heldur eru skopstælingar
þeirra, gagnslausar og skaðlegar
þjóðum sínum og lifa aðeins sem um-
boðsstéttir sinna erlendu herra.
Þess gerist ekki þörf hér að ræða
um það hversu langt Islendingar eru
komnir frá stigi nýlenduþjóða efna-
hagslega; þó væri vorum nýríku stétt-
um kannski hollt að minnast þess að
mjög skammt er um liðið síðan vér
1 Frantz Fanon, Les Damnés de la tcrre,
París 1961, bls. 163. Tilvísunin í Hegel er i
formála J. P. Sartres að þessari aðdáunar-
verðu bók.
109