Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Blaðsíða 63

TILRAUNIN
Skilningur sveinsins tók skjótum framförum, enda laut allt sem hann átti
að skilja sífelldlega að áþreifanlegum efnum: að hestinum batnaði af meðöl-
unum sem hann fékk eða tréð drapst af þeirri meðferð sem það hlaut. Hann
skildi einnig, að skynsamlegur efi hlaut ávallt að sitja í manni: hvort þær
breytingar, sem maður staðreyndi, ættu í rauninni rætur að rekja til þeirra
aðferða, sem maður beitti. Sveininum var tæplega ljóst það vísindagildi, sem
fólst í hugsunaraðferð hins mikla Bacons, en augljós nytsemi allra þessara
athugana vöktu brennandi áhuga hans.
Hann skildi heimspekinginn þannig: nýr tími var runninn í heiminum.
Mannkynið jók þekkingu sína með hverjum degi. Og öll þekking jók vellíðan
manna og jarðneska hamingju. Vísindin voru í fararbroddi. Vísindin rann-
sökuðu alheiminn, allt sem var á jörðinni: jurtir, dýr, jarðveg, vatn, loft, til
þess að meiri nytjar fengjust af því. Það skipti ekki máli, hverju maður trúði,
heldur hvað maður vissi. Maður trúði alltof mörgu og vissi alltof fátt. Þess-
vegna varð maður að kanna allt, sjálfur, með eigin höndum, og tala einungis
um það sem maður sá eigin augum og um það sem hafði eitthvert notagildi.
Þetta var hinn nýi boðskapur, og æ fleira fólk hallaðist að honum, reiðu-
búið og ákefðarfullt að takast á hendur hin nýju verkefni.
Bækur áttu mikinn þátt í þessu, enda þótt einnig gæti margar vondar bækur.
Sveininum varð Ijóst, að hann varð að brjóta sér leið að bókunum, ef hann
vildi eiga samleið með því fólki, sem tókst á hendur hin nýju verkefni.
Vitaskuld kom hann aldrei í bókasafn hússins. Hann átti að bíða húsbónda
síns hjá peningshúsunum. I hæsta lagi gat hann einstöku sinnum, þegar öld-
ungurinn hafði ekki komið í marga daga, látið hann ganga fram á sig í húsa-
garðinum. En honum lék æ meir forvitni á að kynnast lestrarstofunni, þar
sem jafnan logaði á lampanum fram á rauðanótt. Frá limgerði einu, sem stóð
andspænis herberginu, gat hann rennt augum um bókahillurnar.
Hann ákvað að læra að lesa.
Það var að sönnu ekki einfalt mál. Presturinn, sem hann bar upp erindi sitt
við, horfði á hann eins og hann væri kónguló á matborðinu.
„Ætlarðu að lesa fagnaðarboðskap herrans yfir kúnum?“ spurði hann ill-
kvitnislega. Og sveinninn mátti hrósa happi að komast ósnoppungaður burt.
Svo að hann varð að leita annarra úrræða.
1 skrúðhúsi þorpskirkjunnar var tíðabók. Hægt var að fá aðgang að því
með því að bjóðast til að hringja kirkjuklukkunum. Ef hægt væri að komast
að því, hvaða staði presturinn syngi við tíðagerðina, hlyti að vera unnt að
finna samhengið milli orða og bókstafa. Hvað um það: sveinninn byrj aði að
157