Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Side 65

löndin í ýmsum greinum frá þeim
tíma er Paradísarheimt varð til. í
grein með svipmyndum frá kynning-
arferð til Utah tekur hann meðal ann-
ars til umræðu hina nákvæmu skipt-
ingu borgaranna í aldurs- og atvinnu-
flokka og heldur síðan áfram: „Þjóð-
lífið virðist miðað við uppeldi sem
leiða skuli til grandvars lífernis og
hreinlífis og minnir oft á hugblæ
þann sem ríkir í sunnudagaskólum og
kommúnistaríkj um“ (Gj örníngabók,
bls. 124). Á öðrum stað bendir hann
á mormóna sem hliðstæðu kínverja á
vorum dögum:
The Chinese are at the handcart stage of
the Mormons crossing the desert of the
Middle West in 1846. The human being is
still pre-eminently the beast of burden in
China as was the case with the Mormons
in the days of the settlers. Both have be-
hind them their Long March. Both believe
that truth and their special destiny is the
same thing, written on golden tablets. In
both cases the handcart-pushers know in
which direction to go, determined to reach
the Promised Land. There is no reason to
think that the Marxist belief which London
has given China will prove itself a less
bountiful fulfiller of promise than the
Golden Tablets of Joseph Smith, which,
although never put on display, palpably
have made the Mormons one of the most
prosperous and sympathetic communities
of the United States (Gjömíngabók, bls.
203—204).
Mynd hins íslenzka bónda Steinars
Steinssonar, sem eftir ótrúlegustu
ferðir út í heim snýr aftur til síns
Halldór Laxness á krosisgötum
forna býlis undir bröttu fjalli — að
vísu í rústum á sama hátt og hann er
sjálfur orðinn annar en fyrr, á sem
sagt á sinn hátt að vera mynd af höf-
undinum. Hún á þá að tákna uppgjöf
hans sjálfs, vonbrigði hansmeðstuðn-
ing sinn í þágu voldugrar stjórnmála-
stefnu með draum um fyrirheitna
landið. Þessa niðurstöðu ætti að
mega draga af því efni sem hér hef-
ur verið gerð grein fyrir — jafnvel
þótt Halldór hefði ekki sjálfur stað-
fest það í viðræðum.
5
Hins vegar er rétt að fara gætilega
í að mikla um of fyrir sér að Halldór
hafi skyndilega „gengið af trúnni".
Að minnsta kosti kemur það engan
veginn eins og þruma úr heiðskíru
lofti. 011 fjórsaga hans um alþýðu-
skáldið Ólaf Kárason — gefin út á
árunum 1937—40, á sama tíma og
hann tók ákafan þátt í þjóðfélags-
legum og stj órnmálalegum umræðum
við hlið róttækra — dregur upp mynd
af skáldi sem kremst milli kvarnar-
steina tveggja stjómmálaafla í bæjar-
félaginu og gefst enginn friður til að
iðka hugleiðingar sínar og skáldskap.
Þetta fyrirbæri virðist framar öllu
byggt á eigin reynslu, á sér litla eða
enga hliðstæðu hjá fyrirmynd Ólafs
Kárasonar, Magnúsi Hjaltasyni.
Eftir öllum sólarmerkjum að dæma
hlýtur Halldór sjálfur ósjaldan að
hafa fundið til óþæginda vegna þess
55