Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Qupperneq 85

Halldór Laxness á krossgötum
Og hér grípur Halldór tækifærið
að hnýta í það sem hann kallar skand-
ínavíska eftiröpun:
Þó texlar af þessu tagi séu nær ólæsileg-
ir öðrum en þeim sem eru vandir við hugs-
unarhátt mjög fáliðaðs innrahrings í París,
þá er þetta vörumerki boðað af sérstökum
ginníngarfíflum í útjöðrum bókmenntanna,
þarámeðal í Skandínavíu, sem einhverskon-
ar alheimsreseft í skáldskap; reyndar líður
oft helsti skamt milli þess sem útjaðramenn
verða á undan öðrurn til að gángast undir
franska einangrunardutlúnga, og venjulega
þá sem síst eiga uppá pallborðið í bók-
mentalegu forustulandi einsog Frakklandi
sjálfu (bls. 72).
Ef til vill á Halldór við að rtorrænir
skáldsagnahöfundar ættu að líta
sjálfum sér nær eftir leiðarlj ósi og
fyrirmyndum. Að minnsta kosti víkur
hann í þessu sambandi að Snorra
Sturlusyni og hans líkum er hann tel-
ur hafa náð hátindi epískrar frásagn-
ar. Lýsing hans á frásagnarlist þeirra
fær sérstaka merkingu ef haft er í
huga hvað hann hefur áður sagt um
megingalla nútímaskáldsögunnar,
huglægnina og veiklyndið gagnvart
skoðanakerfum af ýmsu tagi:
Það má vel vera að höfundar fornsagn-
anna hafi verið lærðir menn og vel gefnir,
gott ef ekki heimspekíngar og sálfræðíng-
ar. En hafi svo verið þá forðuðust þeir eins-
og heitan eldinn að láta bera á því. Þeir
segja aldrei einkamál sín í því sem þeir
rita, né sýna hvað þeim séu gefnar margar
íþróttir. Þó þeir kunni latínu fara þeir með
það einsog mannsmorð. Andspænis yrkis-
efninu, sem af sökum yfirvættis stærðar
sinnar knúði þá til að taka sér penna í
hönd, þótti þeim brot á mannasiðum að
trana fram í sögunni öðrum íþróttum
sjálfra sín en þeirri einni að segja „rétt“
frá. Þeir settu ekki einu sinni niifn sín á
hækur er þeir sömdu (bls. 71).
Um Heimskringlu Snorra er kom-
izt svo að orði annars staðar í sömu
grein: „Þrátt fyrir ósnortið látbragð
sögumanns í hverju tilviki verður
sagan þó aldrei viðskila einhvern blæ
af hámentaðri kaldhæðni undir ytra
borðinu“ (bls. 69). Það getur virzt
sem einmitt þessi blær kaldhæðnis-
legrar fjarlægðar sé sá einn vitnis-
burður um persónulega nærveru höf-
undar sem Halldór telji geta sam-
ræmzt epískri frásögn. Annars er eft-
irtektarvert hve nijög lýsing hans á
frásagnarlist fornsagnanna minnir á
klausuna um frásagnarhefð íslenzkr-
ar alþýðu í Brekkukotsannál. Það er
varla fjarri lagi að ímynda sér að sú
frásagnarímynd sem hér vakir fyrir
Halldóri, sé einnig eigin fyrirmynd.
Þrátt fyrir ýkjur og alhæfingar er
líklega mikill sannleiki fólginn í lýs-
ingu hans á ákveðnum tilhneigingum
,,nútímaskáldsögunnar“. Allt öðru
máli gegnir hvort hægt sé að telja
gagnrýni hans með öllu réttmæta.
Halldór lítur á skáldsöguna af sjón-
arhóli hins hefðbundna skilnings
sem epískan skáldskap með djúpar
rætur í atburðarás, sem skáldskapar-
annál eða ævisögu. En ef menn taka
þessa forsendu ekki sem góða og gilda
75