Tímarit Máls og menningar - 01.07.1982, Síða 84

Tímarit Máls og menningar
vægasti þátturinn í uppeldinu. Kynlíf vildi óhjákvæmilega leiða til
barneigna og til þess að sjá fyrir konu og börnum þurftu menn að eiga
eitthvað til, a.m.k. nokkrar rollur og helst jarðnæði ef vel átti að vera.
Fátækir vinnumenn náðu því marki seint eða aldrei og margir bænda-
synir ekki fyrr en tiltölulega seint á ævinni, þeim veitti því ekki af
ærlegri bælingu til að hafa hemil á náttúrunni.
Selmatseljan
Þessi saga er í 5—6 gerðum, söguþráður í öllum megindráttum sá sami.
Bóndadóttir/prestsdóttir er selráðskona á sumrum, kemst þar í kynni
við fríðan og fallegan huldumann og verður ástfangin af honum. Þar
kemur að heimafólki sýnist hún þykkna grunsamlega undir belti, hún
neitar öllu slíku, er oftlega höfuðsetin og vöktuð en tekst engu að síður
að fæða barnið án þess að nokkur verði var við, annaðhvort úti á
víðavangi eða í selinu. Huldumaðurinn kemur henni til hjálpar, situr
yfir henni og tekur barnið með sér svo ekkert sannast á stúlkuna. Hún
kemst þó ekki framar í selið og innan skamms er reynt að gifta hana
einhverjum mennskum manni. Hún þráast við í lengstu lög, biður um
frest, þverneitar, er þetta sárnauðugt, o.s.frv. Stundum hefur hún lofað
að bíða huldumannsins einhvern tíma, oftar ekkert á það minnst, en
alltaf verður hún að láta undan að lokum, setur þá það skilyrði að
eiginmaðurinn taki aldrei vetrarmenn né lofi ókunnugum mönnum að
gista án hennar leyfis. Hann gengur að því. Svo líður tíminn, hjóna-
bandið er friðsamt, hún er góð við manninn og hann við hana en enginn
maður sér hana glaða. Loks kemur að því að tveir menn beiðast gisting-
ar eða veturvistar, bóndi segist verða að spyrja húsfreyju en er þá
hæddur fyrir að búa við konuríki, hvað hann ekki þolir og tekur við
mönnunum. Konan bregst illa við; af því eru ýmsar útgáfur en alltaf
forðast hún gestina, talar ekki við þá, sér þá jafnvel ekki allan veturinn.
Fyrr eða seinna kemur þó að því að bóndi hennar þvingar hana til að
hitta þá, jafnvel kveðja þá með kossi eða eitthvað þ.h. Þá fallast þau í
faðma, eldri maðurinn og húsfreyja, og springa bæði af harmi. Einhver
ijóstrar þá upp leyndarmáli konunnar og að þetta hafi verið huldumað-
urinn að vitja unnustunnar með son þeirra með sér.
Þessi saga fellur engan veginn að ævintýramynstrinu, enda harmsaga
en ekki ævintýr. Hér er stillt upp sem andstæðum áifheimum og
mannheimum, selinu og sveitinni, frelsinu og föðurvaldinu. I selinu
ræður stúlkan sér sjálf, þar velur hún sér ástmann, þar er hamingjan,
330