Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Side 32

Tímarit Máls og menningar
forðað þeim sjálfum frá sömu refilstigum, — ef þeir mega þá vera að því. Þeir
rithöfunJar eru stórum öfundsverðir, sem fá efni sitt í hendur í sigurkufli,
fálma hvorki né efast og eru ekki eins og mannsins barn, að þeir sjái sig um
hönd. Þeim eru í lófa lagin ákjósanlegustu skilyrði mikilla afkasta.
A sömu strengi er slegið hvað eftir annað í forspjallinu af ýmsum
tilefnum: „Islendingum hættir við að halda, að þeir viti að því skapi meira
um sögu sína en aðrar þjóðir sem þeir tína smærra til í söguritum sínum.“
(21) „Islendingar vita of mikið um sögu sína í hlutfalli við það, sem þeir
skilja. Meiri menntun er í því fólgin að kunna fá atriði með yfirsýn um
samhengi þeirra en vera uppþembdur af ómeltum fróðleik." (35) Loks ætla
ég að taka dæmi sem þeir hefðu vel mátt þekkja sem hafa verið að verja
venjuhelgaða fróðleiksítroðslu í sögukennslu í blöðunum í vetur (35):
Það er að vísu saklaust, þótt minnishestar hámi í sig ógrynni fræða, sem þeir
reyna aldrei að melta, ef þetta er þcim gaman og metnaður. Hitt er verra, ef
kennarar kvelja með slíku varnarlausa nemendur, sem botna ckkert í, hvers
vegna þcir eiga að muna allan þcnnan þremil, og fá stundum fyrir bragðið
ævilanga óbeit á allri sagnfræði.
I öðru lagi má það teljast andstætt vísinda- og fortíðarhyggju að höfundur
lýsir stjórnmálaskoðunum sínum í forspjallinu og viðurkennir hiklaust að
ritið beri merki þeirra (27—28). Að vísu gerir hann þetta til að svara aðkasti
fyrir að gefa Islenska menningu út hjá kommúnistaforlaginu Máli og
menningu, og pólitísk trúarjátning Sigurðar er ekkert annað en frjálshyggja
og þjóðernishyggja sem var kjarninn í hugmyndafræði Sjálfstæðisflokksins
á þessum tíma. Samt er það merki samtíðarhyggju að viðurkenna yfirleitt að
stjórnmálaskoðanir höfundar komi sagnfræðiriti hans eitthvað við.
Loks birtir höfundur stefnu sína í forspjallinu með því að ræða um tilgang
sögu sinnar og verja það að fjalla um tilgang söguritunar yfirleitt. Hann
hefur umræðuna með því að segja (34):
I hverjum tilgangi stundum vér sögu þjóðarinnar — fyrir sjálfa oss?
Margir munu reka upp stór augu og hneykslast inn í hjartarætur, þegar þeir
heyra nefndan tilgang söguþekkingar. Á hún ekki laun sín í sjálfri sér, ef
menn verða fróðari?
En sú er ekki skoðun höfundar. Hann ræðir málið á nokkrum blaðsíðum og
dregur niðurstöðu sína loks saman með breyttu letri (39): „bókin er
hugleiðing um vanda þess og vegsemd að vera Islendingur nú á dögum,
studd við þá þekkingu á fortíð þjóðarinnar, sem höfundur hefur getað aflað
sér og talið mestu varða.“ Skýrar verður varla kveðið að orði um samtíðar-
gildi sögurits.
22