Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Page 64

Tímarit Máls og menningar
nema Listinni (fyrir listina). Svo fjarri veruleikanum eru höfundar bóka
ekki, þó að hugsmíðar eins og „gullöld“ séu það stundum.
Þótt þjóðernisást hafi verið áberandi þáttur í bókmenntafræðum Sigurðar
Nordal er hún að sjálfsögðu ekki það eina í þeim sem tengja má pólitík
tímans. A því tímabili í lífi Sigurðar, sem ég hef aðallega fjallað um hér, voru
stéttaátök að hefjast fyrir alvöru á Islandi eftir að sjálfstæðisbaráttunni var
lokið um sinn. Jónas frá Hriflu hafði sterka tilhneigingu til að lesa eigin
stjórnmálaskoðanir inn í Islandssöguna, og má t. d. rifja upp að hann
gagnrýndi stéttabaráttuna óbeint með því að segja að ósamlyndi höfðingj-
anna á Sturlungaöld hafi verið orsök þess að landið tapaði sjálfstæði sínu
1262 (Dvöl 1934). Jónas skrifaði líflega um þvílík efni, en það var iðulega
fullt af stjórnmálaáróðri. Sigurður Nordal fór ekki ósvipaða leið þegar hann
var að gera viðfangsefni sín forvitnilegri fyrir almenna lesendur. Hann
skrifaði ekki eins og sérfræðingur og benti (ósjálfrátt?) á leiðir til að bera
saman við samtímann eins og hann segir að hinir fornu höfundar hafi gert.
Þetta má hafa í huga þegar hann segir að í hinum miklu Islendingasögum sé
einstaklingurinn það verðmæti sem skyggi á öll önnur (Snorri Sturluson,
178), og þegar hann segir að þær hafi verið skrifaðar af höfðingjum. Sá sem
var mestur þeirra var ekki bara andans höfðingi (sbr. háskólakennara 3.
áratugarins) heldur einnig veraldlegur höfðingi (sbr. fiskútflytjendur 3.
áratugarins): Snorri sjálfur. Þar var á ferð samhæfing (syntesa) af því tagi
sem Sigurði Nordal féll vel.
Hér skal að lokum nefna tvær ágætar ritgerðir Sigurðar um skáldskapar-
fræði. Hin fyrri fjallar um ritdóma (Eimreiðin 1925) og segir Sigurður þar
að enda þótt vondar bækur gleymist fljótt sjálfkrafa þá sé það í verkahring
ritdæmenda að vara fólk við þeim. Aðalverkefni ritdómarans sé þó að fjalla
um athyglisverð verk og benda á galla þeirra. Gott skáld þolir að því sé
leiðbeint: „Það er ekki þróttinum til miska, þótt andstaðan sé svo mikil, að á
öllu þurfi að taka“ (61). Sigurður telur að söguhyggja 19. aldar hafi leitt af
sér sögulegar skýringar í bókmenntagagnrýni, og afleiðingin hafi verið að
ritdæmandinn hafi verið talinn eiga að skýra bókmenntaverk og ekki leggja
dóm á þau. Sjálfur segir hann að skýringarnar eigi best við um gamlar
bókmenntir en matið hafi meiri þýðingu þegar um samtímabókmenntir sé
að ræða. Sigurður kvartar yfir að engum sé refsað lengur, fólk sé orðið svo
tillitssamt að það greini ekki lengur gott frá illu. En í bókmenntagagnrýni
þurfi annað: þar eigi áræðni og festa við, sem muni vinna bókmenntunum
gagn til langs tíma litið.4
I ritgerðinni „Viljinn og verkið“ (Vaka 1927) bendir Sigurður Nordal á að
ekki megi dæma ritverk út frá ætlun höfundarins og innblæstri.5 Auk
innblástursins þarf skáld að vera snjallt, víðlesið, búa við frjótt umhverfi og
54