Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Qupperneq 110

Örn Jónsson
Litir landsins, og nýjasta nýtt
í þriðja hefti TMM 1983 birtist grein eftir Guðberg Bergsson um
þjóðareinkenni í myndlist. Hugleiðingar hans eru skemmtilegar og athyglis-
verðar um margt en það er eins og meginviðfangsefni greinarinnar verði
útundan. Hann gengur út frá því að þjóðleg einkenni menningar og listar
geti aðeins þróast við mjög sérstæð skilyrði. Séu forsendur hans teknar
gildar er slík þróun t. d. óhugsandi hérlendis. Þess vegna langar mig til að
minnast á nokkur atriði greinar hans og í framhaldi af því velta fyrir mér
sama viðfangsefni en frá nokkuð öðru sjónarhorni.
Það er aðallega þrennt sem ég á erfitt með að sætta mig við í skrifum Guð-
bergs: Að list og jafnvel menning sé metin eftir einhverjum mælikvarða sem
byrjar á æðri list og fer síðan ofanfrá og niður. Að alþýðulist sé gerð að
hreinni þjóðlegri list sem síðan hættir til að spillast af alþjóðlegri eftirhermu-
list. Og að menningarþróun á Islandi sé metin eftir þessum kvörðum sem
óhjákvæmilega leiðir til þess að íslensk menning verður að eftirhermulist
sem notið er af nýríkum afkomendum bænda og stunduð af börnum þeirra,
menningartilburðir hérlendis séu mestmegnis ólæti og barnaskapur.
Það er í vissum skilningi þversögn falin í kröfunni um þjóðlega myndlist.
Guðbergur tekur óbeint á þessu þegar hann ber saman þróun myndlistar í
Feneyjum og á Islandi og þegar hann kallar perúanska nútímalist „eftir-
hermulist sem er fráleitt þjóðleg“ (313). Skýring Guðbergs á því hvers vegna
perúönsk (og grísk) nútímalist sé ómerkilegri en sú list sem var sköpuð í
Feneyjum forðum er sú að tengslin við alþýðumenningu landanna séu rofin.
Hér lagfærir hann söguna nokkuð. Það er rangt að tala um að tengsl perú-
anskrar myndlistar og alþýðumenningar hafi rofnað. Tengslin voru aldrei
nein. I Feneyjum og annars staðar á Italíu varð rofið á endurreisnartíman-
um, og var fullkomnað með tilkomu módernismans á síðustu áratugum
nítjándu aldar. Myndlist sem sjálfstæð iðja og markmið í sjálfri sér er
vestrænt fyrirbæri. Hvorki Inkar né Aztekar áttu sér myndlist þó að mynd-
iðja ýmiskonar hafi verið mjög þróuð á valdatíma þeirra. Sem vesturlanda-
búar getum við dáðst að munum þeirra og litið á þá sem listaverk, en þeir
eru skapaðir í öðru og órjúfanlegu samhengi. Hvort sem verkin urðu til af
100