Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 116

Tímarit Máls og menningar
missti ferskleika sinn og þó ’68 uppreisnirnar skilji vissulega mikið eftir sig
þá verður indversk menning, sem á sér lengri sögu en skrifað mál nær til,
líka undir. Hálf hallærisleg.
Hraðinn og yfirborðskenndu tengslin við fortíðina er þó ekki það eina
sem einkennir hræringar undanfarinna ára. Samtímis á sér stað raunveruleg
endurnýjun þar sem áherslan flyst frá því alþjóðlega til þess þjóðlega, frá því
að framúrstefna og til þess að vinna úr eigin reynsluheimi og fortíð, og
miðla því með þeim miðlum sem eru tiltækir.
Utópískt inntak módernismans hefur orðið undir. Framleiðni iðnaðar-
samfélaganna er slík að þróunin getur ekki orðið án tilvísana. Notagildin
verða að fá nýjan vöruhjúp í sífellu, sækja kraft til annarra menningarheilda
og hápunkta vestrænnar menningar. Og við sérhverja notkun slævist tilvís-
unin. Vörusalan, lífæð kapítalísks framleiðslufyrirkomulags, skapar á vissu
stigi vitundariðnaðinn. Þróun framleiðsluaflanna, sem sósíalistar héldu að
skapaði nýja og betri framtíð, rændi þá líka fortíðinni. Það er þetta rán á
fortíðinni sem er inntak djúpstæðari straums andófsins gegn módernisman-
um og innihaldsleysi alþjóðlega stílsins.
Eftir því sem framtíðin verður dekkri og minna á okkar valdi skiptir
fortíðin meira máli. Það þarf þó ekki endilega að þýða nýrómantískt
afturhvarf, heldur raunverulega endurvakningu sögunnar. Ekki þeirrar sögu
sem almennt er nefnd mannkynssaga, einhverskonar tilbúin alheimssaga þar
sem mannkyn þróast frá apa til geimfara. Heldur reynslusaga einstakra
menningar- og þjóðfélagshópa. Saga þess sem segir frá. Það getur verið saga
evrópskrar menningar, hokursins á Islandi, stéttarbaráttunnar eða
uppvaxtarára í Reykjavík eftirstríðsáranna. Það er þessi plúralísering sög-
unnar sem virðist vera að bjarga almennri tilhöfðun listarinnar og þá með
því að bindast sérstæðri reynslu einstakra hópa. Sagan er endurvakin, sögð
af þeim sem til þekkja og orðunum beint að þeim sem málið varðar. En með
þessari staðbundnu tilvísun öðlast hún almenna tilhöfðun, verður rík með
því að vera hluttæk.
Eg á erfitt með að lýsa því sem mér sýnist vera megineinkennið á
endurvakningu frásagnarinnar. Ekki síst vegna þess að sameiginlega ein-
kennið virðist vera áherslan á staðbundna reynslu og tilhöfðun. Til að skýra
mál mitt ætla ég að nefna þrjú dæmi sitt úr hverri áttinni og tvö þeirra eru
vel þekkt: G.G. Marquez og Art Ensamble of Chicago. í báðum tilfellum
eru flytjendur að koma á framfæri reynslusögu sem þeir telja skipta miklu.
Listin verður miðill. En ekki miðill í einhverjum sósíalrealískum skilningi
heldur eðlilegur þáttur sögunnar. í verkum Marquez og tónlist A.E.C.
blandast þekking á jaðartilraunum módernismans og „ættarsagan“. Hjá
Marquez er það saga þorpsins sem hann er fæddur í sem verður saga
106