Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Side 12

árið 1917 eftir þjóðaratkvæðagreiðslu í
Danmörku árið áður.
Svíar keppa síðan við Dani um að vera
miðmenningarþjóð innan þessarar jaðar-
menningar sem menning Norðurlanda er og
saman skipa þeir Norðmönnum, Finnum og
Sömum neðan við sig í mannvirðingastig-
ann, út í jaðarmenninguna. Norðmenn og
Finnar benda síðan til Sama sem þeir telja
standa enn neðar og losna þannig úr þeirri
sálarkreppu sem fylgir því að þurfa að líta
á eigin menningu sem jaðarmenningu.
Samar geta þó borið höfuðið hátt og vísað
til þess að þeir séu fom þjóð á gömlum
menningargrunni sem á sér frændur meðal
annarra finnsk-úgrískra þjóða í suður- og
austurvegi enda þótt svo vilji til að nýliðar
í veraldarsögunni hafi nú um skeið breitt úr
sér í löndum þeirra. En stolt sitt verða þeir
að bera í hljóði því að hinir nýkomnu eiga
peningana og vinna með þeim yfirgangi
sem slfloim yfirburðum fylgir.
Úti í Atlantshafi er önnur jaðarmenning
sem stórnorðurlandaþjóðimar telja ekki að
ógni sér: Færeyingar, íslendingar og Græn-
lendingar en þeir síðastnefndu hafa nær
eingöngu komið við sögu Dana innan
Norðurlanda — eftir að landnám íslend-
inga þar frá 10. öld leið undir lok á síðmið-
öldum. Grænlendingar em líkajaðarmenn-
ingarþjóð á tvo vegu. Þeir em í annarri
heimsálfu, hafa samskipti við Inúíta í Kan-
ada og geta barið sér á brjóst lflct og Samar,
bent á foma menningararfleifð sína og talað
með miklu stolti um vem sína á hjara
veraldar þar sem enginn annar getur búið.
íslendingar og Færeyingar standa hins
vegar einir og geta eiginlega ekki litið niður
á neinn og bent á jaðarmenningu út frá sér
— nema hvað íslendingar reyna af veikum
mætti að líta niður til Færeyinga af því að
þeir studdust við okkar ritmál þegar þeir
mótuðu sitt eigið, hlusta á útvarpið okkar
og em eina þjóðin sem okkur tekst yfirleitt
að vinna í fótbolta. Þessi afstaða er þó ekki
sannfærandi því að innst inni vita allir að
við emm á sama báti og því grípum við til
annars ráðs til að breiða yfir smæð okkar:
líkt og smávaxnir menn eru gjarnir á að tala
hátt og bera sig dólgslega á mannamótum
þá hafa íslendingar tekið þann kost að við-
urkenna ekki smæð sína og tala alltaf eins
og þeir séu alvöruþjóð við hlið annarra. Hjá
þeim sé allt stærst, best og mest miðað við
fólksfjölda og því sé ástæðulaust að bera
nokkra minnimáttarkennd í brjósti.
En íslendingar eiga líka til að sækja að
hinum Norðurlandaþjóðunum og segja að
þeir séu ekki jaðarmenning þeirra heldur
hafi íslenska og íslensk menning svipað
gildi fyrir menningu Norðurlanda og latína
og arfur Rómverja fyrir Suður-Evrópu.
Þeirra menning sé miðmenning í þeim
skilningi. A miðöldum skrifuðu Islendingar
eddukvæðin sem höfðu lifað á munni Norð-
urlandabúa í margar aldir og sömdu sögu-
bækur um norræna guði, konunga og
fornkappa sem annars væru litlar heimildir
um. Og það sem meira er: íslendingar geta
ennþá lesið vandræðalaust það mál sem
þjóðimar áttu sameiginlegt fyrir þúsund ár-
um og hafa því meiri tilfinningu fyrir sam-
eiginlegri arfleifð þeirra en hægt er að
öðlast með lestri þýðinga eða málanámi og
skólasetum.
Á íslandi sköpuðust líka aðrar aðstæður
en annars staðar á Norðurlöndum. Þar var
nýtt land numið á seinni hluta 9. aldar af
fólki sem kom ekki bara beint frá Noregi.
Margir höfðu dvalið á Bretlandseyjum í
eina eða tvær kynslóðir og kynnst þar gel-
ískri menningu, krismi og kvæða- og
10
TMM 1990:4