Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Blaðsíða 49

ellegar þá hitt að guð sé mættur á svæðið í
göfgunarskyni. Og þessi skyndilega ef-þá
uppbygging er hreinlega ljót. Hún kemur
gersamlega á skjön inn í stranglega byggt
kvæðið, þar sem fyrstu þrjú erindin standa
saman og segja frá sálarástandi ljóðmæl-
anda í nútíð og gerðum hans. Hún er afkára-
leg á þessum stað, enda stenst hún ekki
nánari skoðun. Athugi maður eiginhandar-
rit Jónasar að kvæðinu sér maður nefnilega
að Jónas hefur skrifað „Sekk eg mjer og sie
eg“ og þama er ekki með nokkru móti hægt
að lesa viðtengingarhátt inn í textann.1 Það
hefur svo eflaust verið editorinn Konráð
sem benti skáldinu á að þama er röng sögn
á ferðinni, sögnin sökkva-sökk-sukkum-
sokkið, en ekki áhrifssögnin sökkva-sökkti
-sökkt. Eftir stendur hins vegar hitt: skáldið
brýtur vissulega hlekki hugar og fleygir sér
heilum „faðm þinn í“ og guð almáttugur er
þama líka, að vísu sviptur ef-þá uppbygg-
ingunni, og aðeins í mýflugumynd auka-
setningarinnar, en samt sem áður, hann er
þama, ég get ekki vísað honum á dyr eins
og ég gerði við sögnina að vera og ég get
ekki heldur látið sem hann skipti ekki máli.
Guð almáttugur hlýtur að skipta máli.
Tvisvar er minnst á þessa aðalpersónu
ljóðsins sem Dagný Kristjánsdóttir telur
vera: „Veit ég hvar von öll / og veröld mín
/ glædd er guðs loga“ — og — „andartak
sérhvert, / sem ann þér guð, / fmn ég í heitu
hjarta.“ í fyrra tilvikinu er rétt að hafa í huga
hversu Jónasi var tamt að kenna það sem
honum var kærast við guð, og nægir að
nefna sólina í því sambandi: „guðsauga“ er
hún til dæmis kölluð í Sólhvörfum og í
náttúmkvæðum Jónasar vakir guð einatt
yfir lífinu á jörðinni, faðir og vinur alls sem
er, höfundur alls sem er, kærleiksríkur,
skilningsríkur — og aðgerðalaus. Hann er.
Ekki er heldur óalgengt að sjá í kvæðum
kenndum við rómantík það sem nefna má
göfgun hvatar, jarðnesk kennd er gerð há-
leitari með því að kenna hana við guð-
dóminn, en það breytir því ekki að kvæðið
snýst um þessa jarðnesku kennd fremur en
guðdóminn. „Guðs logi“ er hér tákn ást-
arinnar — ástin er ekki tákn guðs. Dagný
snýr hér við hlutverkum táknmyndar og
táknmiðs.
*
„Sökkvi ég mér og sé ég.“ Þetta er mikilvæg
lína og það er mikilvægt að skilja hana rétt:
sögnin að sjá er hér mikilvæg vegna þess
að Ferðalok sýna það sem blasir við augum
þegar guðs logi hefur lýst upp allt sviðið og
hugarhlekkimir liggja brotnir, meginhluti
ljóðsins er sýn, það geymir öðm fremur
hugsjón — í öllum skilningi þess orðs.
I fmmgerð Söknuðar sem ort er á árunum
1830 til ’32 er að finna þetta erindi sem
Jónas strikaði svo út þegar hann bjó kvæðið
til prentunar í Fjölni áratug síðar:
Skær em hin háu
himinljós,
fögur foldarblóm.
Unir auga
ímynd þinni,
saknar sjálfrar þó.2
Hann strikaði erindið sem sé út og tók þenn-
an þráð upp í Ferðalokum\ þau em um
þetta: að augað unir ímynd þeirrar elskuðu,
en saknar hennar sjálfrar. Þetta er auga
skáldsins. Þetta er rómantíska hugmyndin
um skáldið sem sjáanda inn í hulda heima.
Svona byrjar kvæðið: ótiltekinn sveinn er
staddur í djúpum dali um nótt og sér ekki
Venus yfir Hraundranga fyrir skýjunum,
hann er staddur í skuggum af skýjum og yfir
TMM 1990:4
47