Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Page 18

sviðaveislur með hákarli og brennivíni í
forrétt á meðan hitt fólkið í landinu úðar í
sig flatbökum með rauðvíni að ítölskum
hætti eða glóðarsteikir nautavöðva úti í
garði með bökuðum kartöflum og græn-
meti rétt eins og það ætti heima í Amríku.
íslensk menning felst í því að hlusta frekar
á útvarp en horfa á sjónvarp, lesa frekar bók
en horfa á myndband, segja frekar sögur en
tala saman, segja aldrei mér langar, og
leiðrétta þá sem það gera, nota aldrei
dönskuslettur eins og fortó um gangstétt,
eins og ömmur okkar gera, tala um flat-
bökur í staðinn fyrir pítsur og glóðarsteikja
sitt kjöt á meðan aðrir grilla.
Á þennan hátt birtist íslensk menning í
daglegum athöfnum margra þeirra sem
vilja af einlægni halda menningarlegri sér-
stöðu íslands. Menn horfa til nýliðins tíma
í íslandssögunni og telja að einmitt á þeim
tíma hafi ríkt hér íslensk fyrirmyndarmenn-
ing — rétt eins og íslensk menning sé eitt-
hvað eitt og óbreytanlegt. Þannig fær mikið
af því starfi sem snýst um að varðveita
menningu okkar útrás í að halda við alls
kyns gömlum siðum, þjóðlögum og döns-
um, verkmenningu, húsum og sögum að
ógleymdu sjálfu tungumálinu. En slíkt
kostar átak og það að menn fari í sínar
sérstöku þjóðlegu stellingar sem eru oft
ekki hluti af hversdagslegu lífi. Það eru
fráteknir tímar fyrir öll þjóðlegheitin á tylli-
dögum en venjulega syngjum við alþjóð-
legu dægurlögin, dönsum diskódans, not-
um nýtískuvélar, búum í upphituðum hús-
um með rennandi vatni og horfum á kvik-
myndir á ensku. Þannig hefur þjóðleg
menning tilhneigingu til að lenda í sérflokki
með skyldustörfum sem þarf að rækta sér-
staklega eins og kartöflur en er líka hægt að
kaupa úti í búð. Slíkur sérflokkur fyrir þjóð-
lega menningu er öruggasta leiðin til að
drepa hana úr leiðindum með einni kynslóð
eða tveimur.
Þjóðfélagið sem mótaði þessa þjóðlegu
menningu sem við keppumst við að varð-
veita er horfið. Menningin lifir þó áfram en
er síbreytileg og við viljum að hún geymi
sín þjóðlegu einkenni þrátt fyrir breyting-
amar. Við viljum að hún breytist með okkur
til þess að við þurfum ekki að taka upp
erlenda, innflutta menningu. Flaggskip
allrar þjóðlegrar menningar er tungumálið.
Myndmál þess og orðtök mótast af verkiagi
hvers tíma og þess vegna verðum við líka
að leyfa tungumálinu að endumýja sig með
þjóðfélaginu. Það er til dæmis ekki rétt að
halda sífellt á loft orðtökum frá fyrri tíð
(sem byggja á löngu gleymdu verklagi til
sjós og lands og hafa misst samband sitt við
veruleikann umhverfis) og ímynda sér að
þannig sé þjóðlegum menningarverðmæt-
um borgið. Slíkri varðveisluhugmynd fylg-
ir að unglingar sem sækja myndmálið til
tölvunnar, knattleikja, bfia og hraðbrauta
séu að svíkja arfinn, kasta honum og taka í
staðinn upp fánýtan hégóma. En við höfum
þegar valið nútímann með lífsháttum okkar
og spumingin stendur um það hvort við
ætlum að taka hver sitt tungumál með okkur
til framtíðarinnar eða hvort við ætlum að
láta enskuna flæða yfir okkur með tækninni
sem henni fylgir.
Ef orka okkar eyðist upp við að berja
rótslitið tungumál sveitamenningar inn í
bömin þá fara þau bráðlega að nota ensku
til að lifa lífinu en umgangast foreldra sína
og afa og ömmu á gamla málinu. Slík hafa
orðið örlög íslenskunnar meðal Islendinga
í Kanada. Þeir fluttu með sér íslenskt sveita-
mál frá seinni hluta nítjándu aldar sem eng-
inn hafði þá notað til að tala um iðnvæð-
16
TMM 1990:4