Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Page 21

að brosa og hlæja og kasta hrísgrjónum eins
og glaða fólkið gerir á skjánum.
Samvinna þjóða eykur fjölbreytni
og lífsmátt menningar
Það er röng stefna að vilja vernda menningu
smáþjóða með því að reisa múra utan um
hana og vera jafnvel á móti nútímalegum
atvinnuháttum sem berast til okkar frá
menningarsvæðum stórþjóðanna. Til þess
að vemda jaðarmenningu smáþjóðar verð-
ur að efla hana, vinna með nútímanum og
nýta tæknina í eigin þágu því að annars
lendir jaðarmenningin undir skriðu alþjóð-
legra menningaráhrifa. Við slíka aðlögun
breytist menningin en við þurfum ekki að
óttast það svo mjög. Menning okkar hefur
oft gengið í gegnum stórbreytingaskeið.
Sagt var skilið við ásatrúna, ævafoman
menningararf norrænna manna, við kristni-
töku; munnlegri menningu var varpað fyrir
borð fægar ritöld gekk í garð og menn fóm
að skrifa lög, sögur og kvæði í stað þess að
þylja og hlusta. Goðaveldið og sérsmíðuð
íslensk samfélagsskipan hmndi til grunna
þegar við gengum Noregskonungi á hönd
1262. Á síðmiðöldum hættu menn að setja
saman íslendingasögur og fóm að kveða
rímur og skrifa ævintýrasögur um riddara
og furðuhetjur, kaþólski menningararfur-
inn týndist og íslensk menning tengdist nýj-
um straumum frá lútersku kirkjunni. Með
vaxandi iðnvæðingu og þéttbýlismyndun
varð síðan enn ein kollsteypan í íslenskri
menningu. Fólk streymdi úr sveitunum og
tók að búa í bæjum sem voru alls ekki hluti
af íslenskri menningu.
Við horfum þó enn til gullaldar okkar
þegarhetjurriðu um hémð viðhlið Gunnars
á Hlíðarenda og segjum sem svo að þá, og
aldrei nema þá, hafi hin hreina og tæra
íslenska menning ríkt í landinu — og skiptir
þá engu máli hvaða ambögur Egill Skalla-
grímsson kann að hafa látið út úr sér, allt
skal það verða að fyrirmyndarmáli okkar.
Til forna var einfaldlega talað gott og vand-
að mál því að þá var allt fullkomnara en nú
er.
í þessari landlægu fortíðardýrkun, sem
hefur verið nokkuð útbreidd söguskoðun
allt frá fyrri hluta nítjándu aldar, vill það oft
gleymast að um þá félaga Gunnar og Njál
fyndist engin heimild nú ef við hefðum ekki
sameinast yfirþjóðlegri valdastofnum mið-
alda, kirkju páfans í Róm, og gengist undir
ok hennar, þegið frá henni lífsviðhorf og
menntun sem gjörbreytti ekki einungis ís-
lenskri menningu heldur skapaði hún þau
íslensku menningarverðmæti sem við vild-
um síst án vera nú: íslendingasögurnar.
Mikilsvert er að starfa með öðrum smá-
þjóðum sem óttast allar alþjóðleg menn-
ingaráhrif. Og þær smáþjóðir sem horfa
upp á þetta vandamál eru ekki bara þær allra
smæstu eins og í Eystrasaltslýðveldum
Sovétríkjanna, heldur fjöldamargar aðrar:
til dæmis hinar svokölluðu stórþjóðir á
Norðurlöndum, líka írar sem óttast yfir-
burði og menningarlega einokun Englend-
inga, og Kanadamenn sem eru í smáþjóðar-
aðstöðu gagnvart Bandaríkjamönnum.
Fjölþjóðabandalög geta því orðið sá mátu-
lega sterki óvinur sem smáþjóðum er nauð-
synlegur til að lifa af.
Og svo tekin séu áþreifanleg dæmi af
íslandi þá geturaukið samstarf Evrópuríkja
losað okkur undan einokun Bandaríkja-
manna á fjöldamenningu, viðskiptum og
herstöðvum í landinu. Hingað eru þegar
farnir að berast ferskir og margs konar
straumar evrópskrar kvikmyndagerðar sem
TMM 1990:4
19