Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Síða 108

En þú ísbjörg, hafðir þú
ástæðu?
Vigdís Grímsdóttir. Ég heiti ísbjörg. Ég er ljón.
Iðunn 1989.284 bls.
. . . æ, þú veist, stelpugreyið bjó hjá mömmu
sinni sem vildi endilega að hún færi í skóla þó
að hún hefði engin efni á að halda henni uppi,
svo að stelpan fór að vinna fyrir sér með vændi
og endaði á því að drepa mann, viðskiptavin, þú
veist, ég held að hann haft alveg átt fyrir því
karlógeðið — ég meina hann var ábyggilega
orðinn sextugur og hún var hálfgerður ungling-
ur . . . pabbi hennar? nei, hann er löngu dáinn
— hann drap sig þegar hún var bara átta ára eða
eitthvað, það var alveg skelfilegt, og mamma
hennar varð geðveik upp úr því... svo held ég
að stelpan hafi orðið ólétt, það var eitthvað
voðalega einkennilegt . . . ég meina, þetta er
ekkert venjulegt líf sem hún hefur lifað, ha ...
Svona gæti söguþráðurinn í annarri skáld-
sögu Vigdísar Grímsdóttur hljómað í munni
Gróu á Leiti yfir borð á kaffihúsi. Ég heiti
ísbjörg. Ég er Ijón nefnist bókin og það hefur
þurft mikinn kjark til að skrifa hana, bæði til að
takast á við melódramatískan efniviðinn og
spuminguna hvemig maður segir sögu af þessu
tagi; hvemig maður hefur hana upp af kjafta-
söguplaninu eða út úr skýrsluforminu. Þá skipta
frásagnarháttur og stíll meginmáli.
Þegar sagan hefst hefur morð verið framið og
stúlkan Ísbjörgbíðureftirlögfræðingi, verjanda
sínum, í grænmáluðum klefa. Það væri hægt að
hugsa sér ótal leiðir til að heija slíka sögu.
Vigdís Grímsdóttir velur kannski þá erfiðustu:
Ég heiti ísbjörg.
Ég er ljón.
Það glampar á sverð réttlætisins í loft-
inu. Myrkur. Gulldregin hjöltun sindra.
Stjömur þjóta. Gljáandi hvít eggin skelf-
ur. Neistar fljúga. Sverðið snýst í kring-
um mig. Ég beygi mig ekki þótt söng-
urinn hljómi... (9)
Upphafið gefur strax ýmsar upplýsingar sem
skipta máli. Nafnið kemur fyrst, enda hefur það
táknræna merkingu og hefur mótað söguhetj-
una meira en flest annað. Næst kemur stjömu-
merkið, haldreipi ísbjargar þegar hún er að
gefast upp á að vera töff. Svo kemur sýnin:
sverð réttlætisins sækir að söguhetju og það
gneistar af því framan í lesanda. Það er dirfska
og hamsleysi í þessum fyrstu línum sem vand-
lega er fylgt eftir alla söguna út í gegn. Sá sem
skrifar sleppir sjálfi sínu gersamlega og lifir sig
inn í hug þess sem reynsluna hefur, magnar
fram sársaukann, beiskjuna, örvæntinguna í
sterkri, vægðarlausri tjáningu, sem stundum
verður líka ljóðræn:
Hér er grænt.
Hér er dimmt.
Ekki þreifandi myrkurog saggi. Engar
rottur skjótast grimmar milli homa og
ráðast á skinar ristar fangans og naga.
Enginn fangi starir krókloppinn á dags-
geisla brjótast gegnum rifu á vegg sem
veit út að frelsinu. Ekkert frelsi í kraum-
andi síkinu utan rimlanna. Ekkert síki.
Fyrir utan langur gangur. Bergmál. Og
fótatak. (10)
Upphafið segir lesanda líka að hér sé byijað á
sögunni þegar hún er langt komin. Uppbygging
sögunnar er flókin, farið aftur og fram í tíma til
að ná sem sterkustum áhrifum af hverju atviki,
en ramminn er græna herbergið og tólf stundir
sem Isbjörg fær til að túlka mál sitt fyrir
verjandanum. Hún notar þær til að segja honum
ævisögu sína, bút fyrir bút. Hann er ungur mað-
ur sem lætur framan af eins og fortíðin skipti
ekki máli, vill bara einfalda jámingu. ísbjörg
kennir honum að meta fortíðina, sýnir honum
að ástæður fyrir einum verknaði geta verið
margar, samofnar og átt djúpar rætur.
TMM 1990:4
106