Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 19

Heimsljós skirrast við að taka afstöðu til
atviksins þar sem Ólafur Ijósvíkingur hefur
samfarir við ófermda stúlku sem hann átti
að leiðbeina í kristindómi).
En það er þessi áreitni sem framar öðru
klýfur samband móður og dóttur, um leið
og hún gróðursetur í Sölku sektarkennd og
einsemd sem hún verður að bera alla tíð.
Það er þessi áreitni sem staðsetur Sölku
utan við samfélagið, rænir hana móðurinni
og á mestan þátt í því að Salka afneitar hinu
kvenlega. Það er fyrst í sambandinu við
Amald sem Salka byrjar að sigrast á ein-
semd sinni og tekst að endurheimta kven-
leika sinn.
Hræðslan við ástina
Ég er bara hrædd.
Ertu hrædd við sjálfa þig Salka? hvíslaði
hann.
Þá tók hún hendumar ífá andlitinu og
svaraði æst: Nei, nei, nei. Ég er hrædd
við hana mömmu. (414)
Samband Sölku og Amalds verður til þess
að frelsa Sölku undan hinni skökku sjálfs-
mynd sem hún hefur þroskað með sér frá
æsku. I gegnum ástina lærist henni að hún
er þrátt fyrir allt kvenmaður. Það er tákn-
rænt að þegar Salka heimsækir Amald
morguninn eftir að hún hefur losnað undan
„álögurn" Steinþórs svarar hún þegar hún
er spurð hver hún sé með einu orði sem hún
hefur aldrei notað um sig fyrr: „Stelpa“
(364). En þótt Salka viðurkenni kynferði
sitt um leið og hún játast ástinni er hún enn
minnug örlaga móðurinnar. Tilfinningar
Sölku í gerð Amaldar, sérstaklega hinar
kynferðislegu tilfinningar sem ástaratlot
hans vekja með henni, fylla hana ótta sem
á rót sína að rekja til minningarinnar um
niðurlægingu móðurinnar. Niðurlæging
Sigurlínu náði hámarki í hinni afskræmdu
mynd af „ást“ hennar og Steinþórs og Salka
er hrædd um að „týna sjálfri sér“ á sama hátt
og Sigurlína. Þess vegna verður hún að
stíga eitt skref til viðbótar til að öðlast sjálf-
stæði og heilsteypta sjálfsmynd: Hún verð-
ur að senda Arnald frá sér.
Arnaldur er ekki síður en Steinþór
skemmtileg persónusköpun frá hendi höf-
undar. Við sjáum hann aðallega frá tveimur
sjónarhomum: Hinu íroníska sjónarhomi
höfundar sem gerir mikið grín að hegðan
hans og hugmyndum og hins vegar með
augum Sölku. Það er í gegnum ástfangin
augu Sölku sem lesandi öðlast samúð með
persónunni Amaldi. En eins og hún sjáum
við einnig í gegnum hann sem sveimhuga
og loftkastalasmið.
Arnaldur er móðurlaus og eins og gildir
um flesta aðra móðurleysingja í verkum
Laxness stjómast gerðir hans sífellt af móð-
urleit10 — og það sér Salka. Þegar Salka
hittir Arnald í fyrsta sinn bam að aldri, segir
hann henni frá draumi sínum um móðurina.
Móðir hans dó þegar hann var smábam en
hann hefur neitað að viðurkenna það og
telur sjálfum sér trú um að hún hafi farið
burt og búi „lángt, lángt fyrir handan fjallið
bláa“ (74). Hann trúir Sölku fyrir þrá sinni
eftir móðurinni:
(...) ég var altaf að gráta, af því mig
lángaði svo til mömmu. (74)
Mér finst að afi minn og Herborg hafí ein-
hvernveginn numið mig á brott úr landinu
þar sem ég á heima, og haldi mér hér í
fángelsi til að fela mig fyrir mömmu. (75)
Stundum fínst mér ég vera huldudreingur,
TMM 1992:3
17