Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 23

segir sjálfur í gagnmerku sænsku viðtali frá
árinu 1981 (BLM 1981:5), sem hefur ekki
nema að litlum hluta birst á íslensku, að
hann hafí hresst við eftir að hafa skrifað sig
í gegnum kreppu skáldsögunnar með
Kristnihaldinu og skrifað fjölda skáldsagna
eftir það, en allar í 1. persónu. Bækumar
íjórar eru þá öðmm þræði fyrstu persónu
skáldsögur, ólíkt Skáldatíma sem er „upp-
gjör skálds“ einsog danski titillinn gaf til
kynna, og því kannski skyldastar brotinu
Heiman eg fór sem Halldór skrifaði 1924.
Rétt er að geta þess að eitt af því síðasta sem
Halldór hefur birt til þessa er eins konar
eftirmáli við minningasögumar, þ.e. for-
máli hans að klausturdagbókinni, Dagar
hjá múnkum og kom út 1987. Fyrirvarinn
breytir þó ekki sjálfsævisögulegu eðli bók-
anna, höfundur styðst við þessi tilteknu
æviár sín, en hann tryggir honum eins konar
skáldaleyfí sem hann er óhræddur við að
notfæra sér, einsog síðar verður vikið að.
Ekki skal ég draga dul á að mér finnst
alveg sérstök birta yfir þessum bókum, veð-
ur háskýjað með mildu ljósi þar sem ótal
smáatriði blasa við án þess að birtan beinist
að einu fremur en öðm, og lesandanum því
í sjálfsvald sett að skoða þau aftur og aftur.
Bækumar em ekki síst merkar fyrir þetta
sem ég ætla að reyna að víkja betur að hér:
Þær em einstök heimild um aðferð sagna-
mannsins Halldórs Laxness, þetta em hans
skáldskaparmál, og um lífssýn sem er svo
nátengd sagnalistinni. Bálkurinn er bók
Halldórs um veginn, en sú fomkínverska
speki hafði verið að gerjast með honum allt
frá því hann eignaðist Tao te king á dönsku
árið 1919.
Hinu skal ekki neitað að það fundu ekki
allir púðrið í „þessum smábókum fjórum“
(orðalag Halldórs) þegar þær birtust og er
ekki mikið til skrifað um þær: merkust er
grein Peters Hallbergs úr TMM 1982:2,
Erik Spnderholm náði aðeins að gera þeim
lítil skil í mónógrafíu sinni, en af öðm sem
ég hef rekist á vil ég sérstaklega nefna
ritdóm Sigfúsar Daðasonar um 1 túninu
heima frá árinu 1976 (TMM 1976:1).
En hvað sem mönnum kann að finnast um
þessar bækur hljóta ævisögubrot höfundar
á borð við Halldór að skipta okkur máli.
Peter Hallberg vitnar til heimspekingsins
Dilthey um að sjálfskönnunin sé mikilvæg-
asta leið okkar til skilnings á lífinu, og
sjálfsævisagan því í raun fmmmynd allrar
sögu. Enda hefur ævisagan orðið ein af
þeim grunnfléttum sem ótal skáldsögur eru
reistar á. Hversu mikill skáldskapur sem
kann að vera í minningasögum Halldórs eru
þær vissulega sjálfskönnun. Og vilji menn
kalla þær karlagrobbsbækur, þá er því til að
svara að sjálfsævisögur em auðvitað alltaf
skrifaðar um það hvemig sögumaður varð
það sem hann varð. Því em í meginatriðum
tvö sjónarhom hugsanleg: Misheppnaðist
ætlun sögumanns, og þá hlýtur saga hans að
eiga heima í flokknum Harmsaga ævi
minnar, eða heppnaðist hún? Og þegar hið
síðamefnda verður einsog hjá Halldóri,
höfundur í bærilegri sátt við sjálfan sig,
hlýturfrásögnin öll að litast af því. Bækum-
ar fá á sig blæ kómedíu fremur en harm-
sögu, þar er mikið af kátlegum sögum
lituðum angurværð.
Bygging verkanna er sérstæð, ferill sögu-
manns er ekki rakinn í tímaröð, heldur er
stokkið til og frá um víðan völl samfélags
og skáldskapar, frá mannkynssögu til
sveitakróníku. Þetta em svo sannarlega
sögur í ritgerðaformi, allt getur orðið Hall-
dóri kveikja hugleiðinga. I fyrrnefndu
sænsku viðtali segir Halldór að byggingin
TMM 1992:3
21