Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 87

bókina á annað borð. En það getur brugðið
til beggja vona. Þeir þurfa semsagt nokkum
veginn að ákveða þetta fyrirfram. Og það
getur verið ákaflega erfitt.
Áður voru bækur líka fádæma ódýrar í
Ungveijalandi, ódýrari en vasabrotsbækur
á Vesturlöndum, en nú hefur verð þeirra
hækkað fimmfalt eða sexfalt frá því sem
áður tíðkaðist. En bókaverð er svosem ekki
mjög hátt hjá okkur ef borið er saman við
önnur lönd; bók getur kostað til að mynda
svipað og flaska af góðu víni, eða 10 kfló af
brauði eða þrír bjórar; í Austurríki er nær
lagi að segja að bókarverð jafngildi tíu bjór-
um.
Dulmálið horfið
Þú rœðir wn breytingar frá því sem áður
var sem kalla má breytingar í máli eða
aðferð skálda, mál bókmenntanna er sem-
sagt ekki eins táknbundið og áður var.. .
Einmitt. Síðustu tíu árin þurftu menn þó
ekki nauðsynlega að skrifa allt á táknmáli.
Það voru aðeins ákveðin málefni bannhelg,
það mátti ekki gagnrýna innrás Rússa 1956.
Um það mál varð að tala með mjög meitl-
uðum hætti, en að öðru leyti var þetta nokk-
uð frjálst. En engu að síður ríkti þessi siður
að nota dulmál og það er auðvitað liðinn
tími, hvað ættu menn svo sem að segja með
dulmáli nú, þegar segja má hvað sem er?
Það er hægt að lesa um hvað sem er í
blöðunum, og við búum raunverulega við
lýðræði. Þetta hlutverk hafa bókmenntimar
sem sagt ekki lengur. Og það gerir raunar
aðstöðu margra rithöfunda slæma því það
var orðið að hefð meðal rithöfunda að vera
frelsishetja og að telja sig yfírleitt skipta
miklu máli. Þetta varð mjög mikil raun fyrir
marga höfunda, að það sem þeir gerðu var
álitið svona mikilvægt. Bækur voru eini
staðurinn þar sem lesandinn gat minnst
glataðs frelsis síns.
Á vissan hátt hefur staða rithöfunda hjá
ykkurþá versnað?
Vegna þess að bækur voru svo mikilvæg-
ar fóru nokkrir höfundar, sumir meira að
segja góðir, að halda að þeir væru sjálfir svo
mikilvægir og ekki bara bækumar þeirra.
En það er auðvitað rangt. Rithöfundurinn er
ekki mikilvægur. Og þessir höfundar em nú
í eins konar tómarúmi, þeir frnna sér ekki
stað lengur. En ég held að allir rithöfundar,
líka þeir sem þetta atriði hefur lítið mætt á,
verði nú að breyta rithætti sínum nokkuð,
því orðin hafa breyst, þau hafa annað gildi.
Talan 56 er til dæmis orðin jafn merkileg og
— segjum talan 13 eða 227, ólíkt því sem
áður var. Þessi ákveðna tala hefur engar
sérstakar aukamerkingar lengur. Þetta er
bara venjuleg tala. Og sama gildir auðvitað
um ýmis orð, svo sem „ættjörð“ eða
„frelsi". Og svo getur þetta líka komið
óbeint fram. Við þurfum margt að læra upp
á nýtt.
Staða menntamanna í þessari mjúku gerð
alræðis öreiganna var, ef ég má einfalda
dálítið, afar þægileg. Andstæðingurinn var
svo auðskilgreindur. Hér stöndum við,
góðu gæjarnir, rithöfundar og lesendur
hönd í hönd — ákaflega falleg mynd — og
andspænis okkur hið illa afl: kommúnist-
amir, Rússamir, valdið. Og þess vegna
stöndum við saman. Og nú gerist það allt í
einu að við emm ekki lengur í sama liði.
Einn rithöfundur heldur kannski með ríkis-
stjóminni, annar með stjórnarandstöðunni,
sá þriðji heldur með hvomgum — sem bet-
ur fer. Og lesandinn er kannski ekkert endi-
TMM 1992:3
85