Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 14

Vafalaust eru vandfundnar aumkunar-
verðari og umkomulausari mæðgur en Sig-
urlína og Salka þegar þær koma á land á
Óseyri peningalausar með eigur sínar í
strigapoka og engan samastað í tilverunni.
Þær eiga bara hvor aðra og á milli þeirra
ríkir í upphafí fullkomin samheldni og sam-
eining, að mati Sölku.
Mamma og Salka litla hennar mömmu voru
auðvitað eitt og áttu alltaf að vernda hvor
aðra frá öllu íllu einsog þegar hægri höndin
verndar hina vinstri, þær eiga báðar sömu
sök. (60)
Þessi samkennd móður og dóttur á eftir að
rofna. Með sálfræði og sálgreiningu höfum
við lært að slík samkennd móður og bams,
þessi eining sem við upplifum í æsku við
líkama móðurinnar, er fölsk samkennd sem
rofnar þegar við komumst á legg. Að kljúfa
sjálf sitt frá móðurinni er nauðsynlegt stig í
þroskaferli hvers einstaklings. En þær
mæðgur Salka og Sigurlína eiga eftir að
hafna hvor annarri á harkalegri hátt en eðli-
legt getur talist og meginástæðumar em
tvær. I fyrsta lagi kemst ormurinn Steinþór
í paradís einingarinnarog íöðm lagi á Salka
eftir að horfa upp á margfalda niðurlægingu
móður sinnar.
Sigurlínu er ætíð lýst sem þolanda sem
tekur því sem að höndum ber án þess að
mögla eða bera hönd fyrir höfuð sér. Þetta
kemur skýrt fram í upphafi sögunnar. Sig-
urlína lendir á Óseyri án þess að hafa ætlað
sér það, hún er „handlaunguð" niður í bát-
inn úr skipinu og „sett“ þar niður á þóftu.
Hjálparleysi hennar er svo enn ítrekað með
vanhæfni hennar til að tjá sig. „Hún talaði
veikum rómi sem hvað eftir annað hljóp í
baklás af kvíða og óstyrk, saup hveljur og
drap í skörðin“ (94—95). Málleysi Sigur-
línu kemur gleggst í ljós gagnvart valdi
karlmannanna sem oftar en ekki felst ein-
mitt í tökum þeirra á tungumálinu; hæfi-
leika þeirra til að tala hana í kaf jafnvel þótt
innistæðan sé lítil. Þetta má m.a. sjá í fyrsta
sinn sem þær mæðgur hitta Steinþór. Stein-
þór talar „skýlaust og ákveðið um vald sitt“
(14), hann reigir sig og tilkynnir þeim að
hann eigi „þessi fjöll og þennan dal og
þennan sjó og þetta þorp og þetta fólk og
þetta hús (...)“ (15) og enn heldur hann
áfram: „Ég á hafið, ég á flæðarmálið og
plássið og himininn“ (15). Eitt á hann ör-
ugglega og það er sjálfstraustið sem Sigur-
línu skortir svo sárlega: „Ég er sá sem ég
er“ (15). Lesandi sér vitanlega í orðum
Steinþórs raus drukkins manns, en engu að
síður reynist hann sá eini í þorpinu sem
getur veitt þeim húsaskjól og þannig verða
þær upp á hann komnar.
Steinþór notar tungumálið til að tjá vald
sitt og hann hefur vald á tungumálinu. Mál-
rómur hans er sagður „sterkur og dimmur“
en einnig búa yfír „blæbrigðum sem stund-
um nálguðust ljóðrænu“ (13). Ennfremur er
Steinþór
gæddur eðlisþætti (...) lotningu hinnar
landbundnu þjóðar yfir tungu sinni (...).
Hann hafði orð á sér fyrir að vera manna
hnyttnastur í orðalagi, álitinn sæmilega
hagmæltur og í tali hans brá næstum altaf
fyrir hinu háttbundna vængjataki skáldsins.
(92)
Sigurlína er mállaus í táknrænum skilningi
og allt að því mállaus í bókstaflegum skiln-
ingi. Hennar orðræða nær hvergi eyrum
manna nema á samkomum Hjálpræðishers-
ins en þar fá allir að tala, enda er þar um að
ræða orðræðu sem gengur út á að játa valda-
leysi sitt, játa á sig syndir og lofa Drottin.
12
TMM 1992:3