Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 78

Efni og bygging sögunnar
Nú verður lýst í megindráttum hvemig Her-
varar saga er samin til að „hugsa um“
ákveðið vandamál og hvemig það vanda-
mál tengist þjóðfélagsþróuninni á íslandi á
fyrri hluta þrettándu aldar.
Hervarar saga fjallar um fjórar kynslóðir
afkomenda Amgríms vfldngs: berserkinn
Angantý og bræður hans ellefu sem féllu í
bardaga við Örvar-Odd í Sámsey, Hervöm
dóttur Angantýs sem sótti ættargripinn,
sverðið Tyrfing í haug föður síns, Heiðrek
son hennar sem drap bróður sinn og var
vísað úr ríki föður síns en vann sér annað
ríki og gerðist þar vitur konungur, og að
lokum syni hans tvo, hálfbræðurna Angan-
tý og Hlöð, sem börðust í frægri ormstu á
Dúnheiði, þar sem hinn óskilgetni Hlöður
féll fyrir hendi skilgetins bróður síns Ang-
antýs sem þá kvað :
Bölvað er okkur bróðir
bani em ek þinn orðinn
það mun æ uppi.
Ulur er dómur noma.8
Hervarar sögu má skipta í fjóra þætti eftir
kynslóðum en auk þess er inngangskafli um
sverðið og ættartala í lokin. Hún hefur hing-
að til verið talin heldur laustengd, þ.e. að
höfundur hennar hafi safnað saman ólíku
efni sem tendist ákveðnum nöfnum og búið
til úr því þessa ættarsögu sem hangir saman
á sverðinu Tyrfmgur, en það fylgir ættinni
frá upphafi. Þegar ytri byggingu sleppir,
þ.e. því að sagan tekur á sig form ættarsögu
og að sverðið sé leiðarminni, þá eigi hinir
fjórir þættir hennar lítið sameiginlegt.
Ef grannt er skoðað, kemur í ljós að svo
er ekki. Sagan snýst að mjög miklu leyti um
sömu hlutina. Skoðum fyrst annan þáttinn.
Angantýr deyr meðan dóttir hans er enn í
móðurkviði. Hún elst upp hjá móðurföður
sínum, Bjarmari jarli, en fær ekkert að vita
um föðurkyn sitt. Þegar hún vex úr grasi
segja hjú afa hennar við hana að hún sé
dóttir þræls og svínahirðis og kann hún því
illa. Þegar afi hennar segir henni að faðir
hennar hafi síður en svo verið þræll, heldur
vel ættaður kappi sem var „frækn með fyrð-
um“, þá ákveður hún að vitja föður síns
látins og krefja hann arfs. Hún tekur sér
karlmannsgervi, fer til Sámseyjar, vekur
föður sinn upp frá dauðum og fær hjá hon-
um sverðið Tyrfíng, þrátt fyrir vamaðarorð
hans um að því fylgi bölvun sem leggist á
afkomendur hennar sem muni berast á
banaspjót.
Um hvað snýst þessi þáttur í grundvallar-
atriðum? Ekki um draugagang heldur um
þjóðfélagsstöðu. Þetta kemur í ljós þegar
kannað er hvað knýr persónurnar áfram.
Hervör sættir sig ekki við að vera ekki
tiginborin og krefst arfs og er henni þá sama
hverjar afleiðingamar kunni að vera. Bent
skal sérstaklega á að rétturinn til arfs og það
að neita að vera þrælborinn em nátengd
atriði. Þetta fer saman í sögunni og ekki er
auðvelt að greina hvort skiptir meira máli
mannorðið eða auðæfin.
Hlaupum nú yfir þriðja þáttinn í bili og
skoðum þann fjórða sem fjallar um þá Ang-
antý og Hlöð. Heiðrekur átti tvo syni, skil-
getinn son, Angantý, með dóttur
Gotakonungs og óskilgetinn son, Hlöð,
með dóttur Húnakonungs. Þegar Heiðrekur
deyr simr Angantýr einn að arfinum en
Hlöður fréttir af andláti föður síns og kemur
með fríðu fömneyti að krefja bróður sinn
arfs. Angantýr er tilbúinn að láta honum í té
þriðjung af lausafé föður þeirra og er Hlöð-
ur sáttur við það þar til Gissur Grýtingaliði,
76
TMM 1992:3