Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Page 25

dór öðru fremur notað efni úr æsku sinni,
og með því að skoða hvemig hann umskap-
ar það komumst við nær aðferð hans sem
sagnamanns.
Halldór var reyndar gagnrýndur fyrir þá
umsköpun strax eftir Skáldatíma, sem gerir
þó ekki tilkall til að vera skáldsaga. Þór-
bergur Þórðarson skrifaði gegn mynd þeirr-
ar bókar af Erlendi Guðmundssyni
ritgerðina „Rangsnúin rnannúð" (TMM
1964:2). Við lestur hennar verður ljóst að
Halldór leitaði „sannleikans“ í karakter Er-
lendar, jafnvel á kostnað þeirra athafna
hans og skoðana sem rúmuðust ekki vel í
karaktermyndinni. Þórbergur var ekki par
hrifinn, og fannst Erlendur gerður bæði
leiðinlegri og hversdagslegri en hann var,
einmitt með þessari nánast mýstísku upp-
hafningu yfir búksorgir og hversdagsleg
málefni, sem er hluti af persónusköpun
Halldórs (og sjá má síðar til dæmis í Innan-
sveitarkroniku). Halldór svaraði með smá-
sögunni „Jón í Brauðhúsum", sem kunnugt
er.
Sama aðferð er viðhöfð í minningasögun-
um fjórum. Stöku staðreynd er augljóslega
farið vitlaust með vegna rangminnis (grein-
in um klukkuna kom í Morgunblaðinu
1916, ekki 1915), aðrar em úr lagi færðar
af bókmenntalegum ástæðum, vegna þess
að sagan krefst þess. Þannig segist Halldór
hafa skrifað ósköpin öll frá sjö ára aldri, en
tekið sig til áður en hann flyst í bæinn 1914
og farið með allt út á tún og brennt. Erik
Spnderholm hefur bent á að það fær illa
staðist, bruninn er uppdiktaður af sym-
bólskri nauðsyn (Halldór Laxness, bls.
344). Annað dæmi er bréf það frá Þórði
Sigtryggsyni sem Halldór birtir að hluta til
orðrétt í Grikklandsárinu, og sómir sér
einkar vel þar (bls. 126-127). Nema hvað
Halldóri barst ekki bréfið fyrir tvítugsaf-
mælið 1922, einsog lesendur gætu haldið,
heldur skrifaði Þórður vini sínum þetta af-
mælisbréf árið 1962.
Halldór þjappar og færir til í tíma þegar
hann semur allar litlu sögumar sem minn-
ingabækurnar eru samsettar af. Mig langar
að taka eitt dæmi vegna þess að þar eru fleiri
heimildir tiltækar, og það gefur okkur kost
á að laumast inn á verkstæði sagnamanns-
ins Halldórs. Dæmið er frá Svíþjóðardvöl
hans, haustið 1919, og heimför hans frá
Helsingjaborg til Kaupmannahafnar. Einn
samtímamanna og góðkunningja Halldórs
frá þessum tíma er sá sanni Hafnar-íslend-
ingur ísleifur Siguijónsson, og hefur ísleif-
ur lýst kynnum þeirra í grein sem hann
skrifaði árið 1954 og prentuð var í Birtingi.
Hefst frásögnin þar sem ísleifur er á bú-
garði í Danmörku í þeirri sjaldgæfu
hremmingu sem honum var sem betur fer
hlíft við megnið af ævinni, semsé að vinna:
Þegarég hef unnið mánuðinn út, erég aftur
frí. Ég segi upp starfinu og afræð að fara til
Helsingjaborgar í Svíþjóð til að fá svip-
mynd hins gamla lands Herlæknissagnanna
og hitta kunningja minn Halldór, sem í bréfi
sínu hafði minnzt á þetta.
[í Svíþjóð tekst Isleífí að hafa upp á
Halldóri og segist svo frá:] „Komdu bless-
aður,“ segir Halldór, „þú kemur eins og
sendur af forsjóninni, því ég hef verið næst-
um blánkur síðustu dagana vegna tafa á
peningum að heiman.“ Er nú farið út í
gildaskála eða átómatkaffi, og fáum við
okkur eitthvað að éta. Sagði Halldór mér af
skessu þeirri, er húsum réð, og strákum
hennar tveimur, sem hún var í hálfgerðum
vandræðum með. Kvað hann þau hallmæla
öllu sænsku og níða sína eigin landa, og
bæri slíkt vott um að þetta væri týpiskt
undirstéttarfólk [... ]
TMM 1992:3
23