Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Síða 58

festingar og varasamrar framleiðslu. Það er
líka hægt að halda uppi hagvexti og líflegri
markaðsstarfsemi með því að ganga á fiski-
stofna og eyða skógum. En ekki til lengdar
eins og nærri má geta.10
Er nú komið nóg? Hvað ber að
gera?
Sú þróun, sem hér hefur verið lýst, hefur
gengið of langt. Hún er komin út yfir mörk
hins meinlausa, æskilega og skynsamlega
og komið að því að endurmeta stöðuna.
Vonin um að ný viðhorf birtist í verki teng-
ist bæði hugsjón og hreinum eiginhags-
munum. Glöggri skoðun á því hvað borgar
sig, bætir kjörin og auðgar lífið. Með því að
reikna dæmin til enda og reyna að hafa
heildarsýn er næsta líklegt að keppikefli
okkar og venjur breytist. Við förum að
kaupa annað en við erum vön og hættum
hreinlega að kaupa sumt; ekki síst ef við
förum að reka okkur á að þungbær kostn-
aður fylgir kaupunum og að þau gera okkur
háð dýru rekstrar- og viðhaldskerfí.
Endurmat lífshátta tekur til margs konar
venju. Það er t.d. ekki víst að meiri heilsu-
rækt felist í því að setjast upp í bíl og aka á
næstu heilsuræktarstöð en að fara erinda
sinna fótgangandi eða á hjóli. Það er ekki
víst að það borgi sig að aka í næsta stór-
markað frekar en að rölta út í kaupfélag eða
til kaupmannsins á hominu ef dæmið er
reiknað rétt. Rafknúnar kappakstursbrautir
og dýr fjarstýrð, vélræn leikföng reynast
venjulega skammlífari og takmarkaðri en
þau einföldu, dýnamísku og ódým sem em
knúin af leik- og sköpunarþrá bamanna.
Það er ekki víst að það borgi sig að kaupa
glæsilega framhlið. Endingin skiptir miklu
og það hvort hægt er að gera við hlutina.
Viðhorfabreytingar, sem rekja má til per-
sónulegra hagsmuna og umhyggju fyrir
fjölskyldu og vinum, segja vafalítið fljótar
til sín en breytingar sem rekja má til hug-
sjóna og framsýni. En eldhugar og þraut-
seigt baráttufólk hefur þó sín áhrif ásamt
því hve þekking fólks á hinum ýmsu afleið-
ingum vistkreppunnar breiðist ört út. Þeim
fjölgar sem em reiðubúnir að borga meira
fyrir vömr sem telja má meinlausar frá vist-
fræðilegu sjónarmiði en þær sem valda
meinsemdum í vistkerfinu við framleiðslu,
notkun og förgun.
Við Islendingar höfum á ýmsu traustu að
byggja þegar að því kemur að velja nýjar
leiðir í stað þeirra sem vistkreppan er að
loka. Virðingu fyrir sjálfsbjargarviðleitni
og sjálfsnámi ætti t.d að vera öllu auðveld-
ara að endurvekja hjá okkur en ýmsum
öðmm þjóðum. Sjálfsnáms- og samhjálpar-
hefð íslendinga er ekki alveg gleymd. Til-
tölulega stór hluti þjóðarinnar þekkir af
eigin reynslu viðhorf, samskipti og verk-
hæfni sem fylgja heimaöflun með takmörk-
uðum, langsóttum aðföngum. Sumir þeirra,
sem velta fyrir sér framtíð byggðar í land-
inu, hafa á seinni árum sett þá kosti í nýtt
samhengi: „Samfélag sem ekki gætir þess
fyrst og síðast að vemda og styrkja innviði
sína er dauðadæmt, jafnvel þótt hægt sé að
sýna fram á stundarhagvöxt á meðan verið
er að sóa auðlindum landsins. Það er því
gervihagvöxtur, andstætt hagvexti hins
sanna þjóðríkis, ríkis byggðu á sjónarmið-
um heimaöflunar, sem á sér ævarandi end-
umýjunarmöguleika."11
Jafnréttishugsjón fslendinga er heldur
ekki slokknuð og gæti orðið sá bakhjarl sem
dugar til að draga úr launamun. Óhóflegum
56
TMM 1992:3