Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.12.2014, Blaðsíða 16

Átök um þyrlukaup
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.12. 2014
F
yrir 65 árum, nánar tiltekið hinn
25. mars árið 1949, lagði skipið
Tröllafoss að bryggju í Reykja-
vík eftir langferð yfir hafið og
segja má að þessi dagur hafi
markað upphaf þyrluflugs á Íslandi. Um
borð var fyrsta þyrla Íslendinga sem Eld-
ing Trading Company í Reykjavík hafði
fengið að láni frá Bell-verksmiðjunni í
Bandaríkjunum fyrir atbeina Karls Eiríks-
sonar flugstjóra. Þyrlan var af gerðinni
Bell 47D og fékk nafnið TF-HET. Á þess-
um tíma var tiltölulega stutt síðan þyrlu-
tæknin var orðin nothæf á heimsvísu og
því ljóst að hér var um mikla framtíð-
arhugsun að ræða. Ekki þurfti að greiða
fyrir leigu á þyrlunni en Ríkissjóður stóð
straum af kostnaði vegna reksturs hennar
hér á landi.
Til þess að kaupa slíkt undratæki á
þessum tíma þurfti að reiða fram heilar
250 þúsund krónur og var hart tekist á
um kaupin á Alþingi í ljósi þess að Slysa-
varnafélag Íslands og Landhelgisgæslan
höfðu mikinn áhuga á að kanna hag-
kvæmni hennar hér á landi. Lawrence D.
Bell sjálfur, stofnandi Bell-verksmiðjanna,
lét senda þyrluna hingað til lands ásamt
breskum flugmanni, Youell að nafni, til
þess að kenna tveimur íslenskum flug-
mönnum að fljúga henni, þeim Karli Ei-
ríkssyni og Antoni Axelssyni. Að lokum
fór það svo að ekki fékkst niðurstaða í
málið á Alþingi og þyrlan var send úr
landi að nýju.
Þyrla herra Bell send til Íslands
Þeir Páll Halldórsson, fyrrverandi yfirflug-
stjóri Landhelgisgæslunnar, Árni Sæberg,
ljósmyndari á Morgunblaðinu og Margrét
Jónasdóttir, framleiðandi hjá Sagafilm,
vinna nú að heimildarmynd um fyrstu
þyrluna sem Íslendingar eignuðust loks,
fimmtán árum síðar, árið 1965. Árið 2013
sagði Karl Eiríksson þeim söguna af því
hvernig hann hafði milligöngu um að
fyrsta þyrlan kom hingað til lands árið
1949 og birtist hún hér. Karl lést í febr-
úar á þessu ári.
Þegar Karl lauk við einkaflugmannspróf
hér á Íslandi á fimmta áratugnum hélt
hann til Buffalo, New York í Bandaríkj-
unum í flugvirkjanám. Samhliða flugvirkj-
anáminu sótti hann flugskóla í Niagara-
falls og tók þaðan atvinnuflugmannspróf.
„Þegar við lukum við flugvirkjanámið var
mér og góðum félaga mínum og bekkj-
arbróður, Chuck Amarillo, boðið til kvöld-
verðar ásamt skólastjóranum og deild-
arstjóra flugvirkjadeildar. Gestgjafinn var
Laurence D. Bell, eigandi og forstjóri Bell
Aircraft, og hann vildi bjóða okkur Chuck
vinnu í Bell-verksmiðjunum. Þegar máls-
verðinum lauk og herra Bell var orðið
ljóst að ég ætlaði mér aftur til Íslands og
myndi ekki þiggja starfið, bauðst hann til
að senda þyrlu til landsins og ætlaði sjálf-
ur að borga fyrir flutninginn á henni. Við
mættum hafa hana endurgjaldslaust í til-
tekinn tíma og ef okkur líkaði hún ekki
mættum við bara skila henni! Það var því
þannig að Laurence Bell borgaði undir
vélina til Íslands og ég hafði samband við
Halldór Kjartansson sem var með innflutn-
ingsfyrirtækið Elding Trading Company
þar sem ég var heimagangur. Þyrlan kom
svo loks hingað vorið 1949 og herra Bell
sendi með henni breskan flugmann, Jimmy
Youell. Hann fór um heiminn og kenndi
þyrluflug. Hann var á sjötugsaldri, gamall
kapteinn frá Imperial Airwaves og með
þúsundir flugtíma á bakinu. Logandi flink-
ur kall, duglegur og skemmtilegur.“
Þarna hófust fyrstu tilraunir Íslendinga
með þyrlur og ljóst er að ástríða þeirra
sem stóðu þeim að baki skilaði sér til
niðja þeirra, enda er Eggert Akerlie,
þyrluflugstjóri og flugrekstrarstjóri hjá
Þyrluþjónustunni, barnabarn Karls Eiríks-
sonar, og Jón Kjartan Björnsson, þyrlu-
flugstjóri hjá Norðurflugi, er barnabarn
Halldórs Kjartanssonar.
„Ónýt blikkdós“ og „rusl“
Það fór því svo að Karl og Anton voru
valdir til þess að læra á vélina hjá Youell
á meðan karpað var um það á Alþingi
hvort festa ætti kaup á henni. Í umræðum
á þingi var ýmist talað um þyrluna sem
„rusl“ eða „ónýta blikkdós“ og þeim mögu-
leika velt upp í gríni hvort nýta mætti
þyrluna til að dreifa eitri yfir mat-
jurtagarða. Stuttu eftir að Youell kom til
landsins komst hann að því að breskt her-
skip væri að slæða eftir tundurduflum í
Hvalfirði og var því iðulega flogið þangað
í heimsókn í kennslustundum. „Við lentum
á Hvítanesi og þá sendu Bretarnir hraðbát
eftir honum svo hann gæti farið um borð
og fengið sér kaffi og með því ásamt
löndum sínum. Við Toni biðum þá í landi
og pössuðum þyrluna á meðan.“
Kampavín á Skeggjastöðum
Bell 47D þyrlan var búin tréspöðum og
gat mest þolað um 15 hnúta vindhraða.
Karl sagði því ljóst strax frá byrjun að
þyrlan myndi aldrei nýtast við björg-
unarstarf í aftakaveðrum en hins vegar
hafi margir bent réttilega á að einnig
þyrfti að bjarga fólki þegar sól skini í
heiði og að jafnframt hefði verið ljóst að
þyrlur væru framtíðin í björgunarleið-
öngrum. Þegar þeir Anton höfðu náð tök-
um á fluginu voru þeir sendir í sólóflug.
„Ég flaug sólóflugið upp að Skeggjastöðum
í Mosfellssveit og þar var tekin upp
kampavínsflaska og glös. Þegar hella átti í
glösin vildi Youell endilega fá að sjá um
hellinguna og festi flöskuna við annað flot-
hylkið undir þyrlunni, hóf hana á loft og
tyllti henni fram til að hella í glösin. Lík-
lega fór nú eitthvað aðeins út fyrir við
þetta.“
Gengisfelling náðarhöggið
Erfiðlega gekk að komast að niðurstöðu
um hvort kaupa ætti þyrluna eða ekki.
Vandinn var sá að Slysavarnafélagið
treysti sér ekki til að standa straum af
kostnaði vegna rekstrar vélarinnar. Bjarni
Benediktsson, þáverandi utanríkis- og
dómsmálaráðherra, beitti sér fyrir því á
þingi að ríkið tæki að sér að sjá um
rekstrarkostnað vélarinnar „enda væri
greinilegt að flugvélin gæti orðið að notum
þar sem venjuleg flugvél kæmi ekki að
haldi“.
Málið lenti í eilífum töfum og ekki
hjálpaði til að „helikopter-sjóður“ Slysa-
varnafélagsins hafði rýrnað mikið við
gengisfellingu árið 1949 svo félagið átti
ekki lengur fyrir þyrlunni. Því fór svo að
lokum að TF-HET var skilað aftur til
Bell-verksmiðjanna og Íslendingar eign-
uðust ekki sína eigin þyrlu fyrr en árið
1965 þegar TF-EIR kom til landsins.
Þyrlan sem hellti
upp á kampavín
65 ÁR ERU LIÐIN FRÁ ÞVÍ AÐ FYRSTA ÞYRLAN KOM HINGAÐ TIL LANDS. HÚN VAR AF GERÐINNI
BELL 47D OG TVEIR MENN VORU FENGNIR TIL AÐ LÆRA AÐ FLJÚGA HENNI Á MEÐAN ALÞING-
ISMENN KÖRPUÐU UM HVORT REIÐA ÆTTI FRAM 250 ÞÚSUND KRÓNUR TIL AÐ KAUPA HANA
EÐA EKKI. GENGISFELLING VARÐ SVO TIL ÞESS AÐ HENNI VAR SKILAÐ.
Halldór A. Ásgeirsson haa@mbl.is
Bjarni Benediktsson, þáverandi dóms-
mála- og utanríkisráðherra, skellti sér í
flugferð með TF-HET. Hann kom fljótt
auga á möguleika hennar og talaði fyrir
því á þingi að hún yrði keypt til landsins.
Myndin er tekin á hæðinni þar sem Veð-
urstofa Íslands er. Horft í átt að þeim
stað þar sem Kringlan stendur nú.