Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.12.2014, Blaðsíða 48

48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.12. 2014
E
f Færeyjar og Noregur
mættust í fótbolta, með
hvorum héldirðu?“ Ég
vona að mér hafi tekist
að mæla fyrir munn
meirihluta þjóðarinnar með því að
svara „Færeyingum, þeir eru eins
og litli bróðir okkar.“ – „En Nor-
egur á móti Danmörku? Noregur og
Svíþjóð? Grænland og Færeyjar?“
En hugmyndin um að Grænlend-
ingar keppi á stórmóti í fótbolta er
svo fráleit að ég rétti upp hendur í
uppgjöf.
Þrátt fyrir að hann sé ljúfur og
kurteis í viðkynningu er ekki bein-
línis auðvelt að taka viðtal við David
Mitchell. Hann grípur stundum
fram í fyrir mér og spyr spurninga
sem krefjast langra svara.
Umhugað um tímann sem fjöl-
miðlafulltrúinn hans úthlutaði mér
minni ég hann því vinsamlegast á að
það er ég sem er að taka viðtalið!
Auðvitað fyrirgef ég honum samt,
svona er það bara fyrir rithöfund
með Íslandssýki að fá loksins að
spjalla við íslenskan blaðamann.
David vill fræðast um allt sem er ís-
lenskt og setja sig inn í hugarheim
Íslendinga.
David Mitchell er einn af vinsæl-
ustu samtímahöfundum Bretlands
og hafa tvær bóka hans, num-
ber9dream og Cloud Atlas komist á
svokallaðan stuttlista Man Booker-
bókmenntaverðlaunanna. Auk þess
var Cloud Atlas færð í kvikmynda-
form og skartaði leikurum á borð
við Tom Hanks, Halle Berry og Jim
Broadbent. Þar sáu margir í fyrsta
sinn einkennandi frásagnarstíl
Mitchell, stíl sem getur hæglega
rænt athygli lesenda frá persónu-
sköpun og söguþræðinum í bókum
hans.
Erfitt að bera fram
íslensk staðarnöfn
Hann hefur tvisvar heimsótt Ísland,
fyrst sumarið 2012 til að skoða
söguslóðir Íslendingasagnanna og
skrifa um þær fyrir The Independ-
ent. Og í sumar tók hann unga dótt-
ur sína með í ferðalag um Snæfells-
nes. „Henni fannst það æðislegt,
okkur báðum.“ Hann á samt í erf-
iðleikum með að bera fram íslensk
staðarnöfn og þegar ég minnist á
Ásbyrgi, sem kemur fyrir í nýju
bókinni hans, glottir hann að sjálf-
um sér. „Nú, er það borið þannig
fram? Ég hripaði bara nöfnin hjá
mér, er örugglega alltaf að segja
tóma vitleysu.“
Það er nóvemberbyrjun og við
fáum gott næði til að spjalla á tóm-
legum bar hótelsins sem David
dvelur á meðan hann er í London
en hann býr ásamt eiginkonu sinni
og tveimur börnum í Cork á Írlandi.
Nú er hann í bæjarferð til að kynna
nýjustu bók sína, The Bone Clocks,
sem einnig fékk tilnefningu til Man
Booker-verðlaunanna í ár.
Ég bið David um að segja mér í
stuttu máli frá sögunni. „Hún er
samsett úr sex samvirkandi stuttum
skáldsögum sem eru að vissu leyti
hver úr sinni áttinni. Þetta er furðu-
legt lífsskeið Holly Sykes, þar sem
reglulega er gripið niður í ævi henn-
ar, á hverjum áratug frá 1982 til
2043, vegna tveggja stríðandi fylk-
inga fólks sem hefur fundið leið til
að fresta dauðanum, ef til vill að ei-
lífu. Og í upphafi er Holly lítið peð í
þessu stríði en í lokin er hún eitt
sterkasta vopnið.“
Það er augljóst af öllum bókum
Mitchell að hann hefur gaman af að
skapa flókinn frásagnarvef. „Mér
finnst gaman að tengja nokkrar
sögur saman með stöku saumspori
hér og þar. Á um hundrað blaðsíðna
fresti er allt sem lesandinn hefur
verið að lesa strokað út tímabundið
og eitthvað algjörlega nýtt kynnt til
sögunnar en allt tengist þetta að
lokum.“ Ég sjálf kannast vel við að
verða eilítið ringluð við lesturinn,
stundum örg yfir því að fá ekki að
vita nógu snemma hvert sagan er
að fara í það og það sinnið, en finna
spenninginn hríslast um mig þegar
ég uppgötva óvæntar tengingar. „Þú
verður að treysta mér, lesandinn
verður að treysta því að ég sé ekki
að sóa tíma hans þegar sagan skipt-
ir algjörlega um sjónarhorn. Á móti
verð ég að nota frásögnina til að
sökkva klónum í athygli hans fljótt
aftur svo að hann verði ekki pirr-
aður og hendi bókinni í næsta
vegg.“ David hugsar sig stund-
arkorn um. „Ég veit að þetta er
mjög skrítin bók en ég er nokkuð
stoltur af henni. Af þeim bókum
sem ég hef skrifað er þessi orðin
uppáhald.“
Ásbyrgi er „þunnur
staður“
Þótt allar bækur Mitchell séu sjálf-
stæðar og engu máli skipti hver
þeirra er valin til að kynnast skrif-
um hans, þá bregður nokkrum
sögupersónum fyrir í fleiri en einni
bók, á mismunandi tíma og jafnvel í
mismunandi líkömum. Ófreski og yf-
irnáttúrulegir atburðir koma einnig
sérstaklega mikið við sögu í The
Bone Clocks. Það kemur því á óvart
að heyra að David er almennt
vantrúaður á yfirskilvitlega hluti.
„Mig langar að trúa á mögu-
leikann á endurholdgun … en ég
trúi bara á möguleikann. Ég trúi
ekki á vissuna. Ég hef einfaldlega
áhuga á því hverjar takmarkanir
okkar eru. Líf okkar er takmarkað
af dauðleikanum svo væri ekki
áhugavert ef hægt væri að sneiða
hjá honum? Við viljum ekki deyja,
við viljum halda í æsku okkar, við
viljum halda í útlitið, við viljum ekki
hugsa um hvernig líf okkar mun
enda á hjúkrunarheimili, í höndum
ókunnugra sem fá lágmarkslaun
fyrir að þvo okkur. Við hugsum ekki
út í það. Svo auðvitað hef ég áhuga
á að velta fyrir mér hvað dauðlegur
maður er tilbúinn að gera til að
breyta því, jafnvel þótt það leiði til
fantasíu.“
Ein sögupersónan í The Bone
Clocks, rithöfundurinn Crispin, fer
til Íslands til að tala á Bókmennta-
hátíð í Reykjavík og notar tækifær-
ið til að skoða landið í leiðinni, þar á
meðal Ásbyrgi og Þingvelli. Sá kafli
er að miklu leyti byggður á upplifun
David sjálfs og í textanum örlar á
næmni sem vantrúaðir eru ekki
vanir að segja frá. David brosir þeg-
ar ég spyr hvort hann hafi ekki séð
neitt huldufólk á Íslandi. „Ef ég
hefði viljað það þá hefði það ekki
verið erfitt. Það er mjög auðvelt að
finnast eins og verið sé að fylgjast
með manni þarna. Öll steinaandlitin,
það er jú ástæða fyrir því að þau
eru kölluð það. Og það er stutt á
milli þess að finna fyrir huldufólki
og sjá það, ég fann það greinilega í
Ásbyrgi,“ segir David og horfir
hugsi út í tómið þegar hann rifjar
þetta upp. „Ég get ekki kallað þetta
drauga en ég fann sterklega fyrir
þessari veru sem við köllum Nátt-
úru og hvernig við, sem skyni born-
ar verur, endurspeglum náttúruna.
Þetta er mjög áþreifanlegt sums
staðar, Írarnir kalla þetta „þunna
staði“ þar sem veggurinn milli þessa
heims og annars, ef hann er til, er
mjög þunnur. Og Ásbyrgi er svo
sannarlega þunnur staður.“
Hann hlýtur að sjá á svipnum á
mér að mér finnst hann ekkert sér-
staklega vantrúaður á hið yfirnátt-
úrulega. „Sumir staðir eru bara eins
og tímahylki, þeir hafa drukkið í sig
vonir, langanir og líf fólksins sem er
farið, fólksins sem byggði þessa
staði, bað bænir þar, jarðaði ástvini
sína eða jafnvel dó þar. Þetta gerist
á neikvæðan hátt t.d. í útrýming-
arbúðum og á fornum stríðsvöllum,
þar sem maður finnur fyrir þunga
fortíðarinnar, jafnvel þótt maður
þekki ekki sögu staðarins. Þetta eru
ekki raddir eða draugar heldur ein-
hverskonar kraftur. Líkt og stað-
urinn geymi tilfinningar fólksins
sem er orðið aftur að jörðu. Og
þetta,“ segir hann og blikkar mig,
„er eins langt og ég er reiðubúinn
að ganga í þessa átt.“
Kemur aftur í september
Þegar David kom hingað fyrst leigði
hann sér fjórhjóladrifinn bíl og ók
af stað til að skoða land Íslend-
ingasagnanna fyrir ferðagrein sem
birtist í The Independent, en var
hann ef til vill líka að leita að efnivið
fyrir bókina? „Já, ég var í efnisleit
en vissi svo sem ekkert að hverju
ég væri að leita. Upphaflega ætlaði
ég að láta Crispin ferðast til Eist-
lands en það gekk hvorki né rak.
Svo varð það skyndilega augljóst að
hann ætti frekar að fara til Íslands
og um leið færðist aftur líf í kaflann
og skrifin fóru að ganga betur.“
Ýmislegt sem endaði í ferðagrein-
inni kemur aftur fyrir í The Bone
Clocks en þó ekki hræðilegasta
stund Davids á ferðalaginu. „Þetta
var skelfilegasta ökuferð lífs míns!
Á fjallvegi sem er bara rétt svo
nógu breiður til að tveir bílar geti
mæst. Og ef annar ökumaðurinn
gerir mistök muntu velta út af veg-
inum og deyja. Ég ók þennan veg,
titrandi og kófsveittur og bað þess
eins að ég myndi ekki mæta nein-
um.“ David segir söguna með til-
þrifum og leikur sjálfan sig skjálf-
andi við stýrið. „En landslagið, vá,
ég hef aldrei séð neitt því líkt.“
Fjallvegurinn reyndist vera Hellis-
heiði eystri.
Sögupersónan Crispin hefur það
þó fram yfir David að hafa verið
gestur á Bókmenntahátíð Reykja-
víkur, reyndar árið 2018. „En þau
virðast hafa náð „hintinu“ því ég
verð gestur á Bókmenntahátíðinni í
september á næsta ári, það var ver-
ið að ganga frá því fyrir örfáum
dögum. Ég er rosa spenntur!“ segir
hann brosandi út að eyrum. Í fram-
haldinu spyr ég hvort til standi að
gefa einhverjar bóka hans út á ís-
lensku en hann segist ekki vita til
þess. „Þetta er lítill markaður, ég
skil vel að það þurfi að þýða og gefa
út frægari höfunda en mig. Ég er
ekkert móðgaður,“ segir hann og
kímir.
Mun skrifa meira
um Ísland
En þótt Íslendingar lesi ekki mikið
eftir David Mitchell, hefur hann les-
ið eitt og annað eftir íslenska höf-
unda. „Ég hef lesið dálítið eftir
Sjón, og náttúrlega Íslendingasög-
urnar þar sem ég var sendur í leið-
angur á söguslóðir þeirra. Íslend-
ingasögurnar eru stórmerkilegar,
þær eru formæður alls skáldskapar.
Ég þori að fullyrða að hver sú frá-
sagnartækni sem þú finnur í dag í
t.d. Game of Thrones og Mad Men,
þetta er allt í Íslendingasögunum.
Þar sérðu þetta gert í fyrsta sinn.“
Og ég er ekki frá því að margt sé
líkt með frásögninni í The Bone
Clocks og frásagnartækni Íslend-
ingasagnanna, þar sem stokkið er
óvænt milli staða, nýjar persónur
skyndilega kynntar til leiks með
löngum aðdraganda áður en í ljós
kemur hvernig þær tengjast at-
burðarásinni. „Íslendingasögurnar
eru sönnun á því að vel heppnuð
frásögn felst ekki endilega í órofinni
atburðarás. Það er leyfilegt að
treysta lesandanum til að fylgja þér
eftir þótt þú skiptir um sjónarhorn
eða hoppir til og frá í tíma og rúmi.
Frásögnin hangir samt saman. Það
er þó ekki þannig að ég hafi lesið
Íslendingasögurnar og fengið hug-
myndir þaðan, en þær veita manni
fullvissu fyrir því að þetta er vel
hægt án þess að skaða söguna.
Þetta er líka ákveðinn leikur hjá
mér, að skapa ringulreið og láta les-
andann svo upplifa svona „aha!“
augnablik. Þetta sérðu líka í Íslend-
ingasögunum.“
Skyndilega ljómar andlit hans
upp. „Svo hef ég náttúrlega lesið
Halldór Laxness! Sjálfstætt fólk er
stórkostleg! Finnst þér það ekki?
Hún er virkilega góð, algjörlega ein
af tíu bestu skáldsögum sem skrif-
aðar hafa verið. Hún er Tjékov-
góð!“
David segist vera byrjaður að
hugsa sex skáldsögur fram í tímann,
þar af eigi tvær þeirra að gerast á
Íslandi eða tengjast landinu mikið.
Hann er sagður þjást af Íslandssýki
(Icelandophilia) í breskum fjöl-
miðlum og viðurkennir það fúslega.
„Ég veit að ég er ekki einn um það,
það er eitthvað við þetta land.
Kannski er það aðdráttarafl norð-
ursins, en mér líður reyndar ekki
svona gagnvart Spitzbergen eða
Norður-Kanada svo varla er það
ástæðan. Það er kannski það að Ís-
land er nógu evrópskt til að manni
Lesandinn verður
að treysta mér
BRESKI METSÖLUHÖFUNDURINN DAVID MITCHELL HEFUR TEKIÐ ÁSTFÓSTRI VIÐ ÍSLAND OG GENGST FÚSLEGA
VIÐ ÞVÍ AÐ VERA HALDINN ÍSLANDSSÝKI. HANN NOTAR ÍSLENDINGASÖGURNAR OG ÍSLENSKA NÁTTÚRU SEM
INNBLÁSTUR OG Í NÝJUSTU BÓK SINNI, SEM TILNEFND VAR TIL MAN BOOKER-VERÐLAUNANNA 2014, KOMA
BÆÐI ÁSBYRGI OG ÞINGVELLIR VIÐ SÖGU. AÐ HANS MATI ER SJÁLFSTÆTT FÓLK EFTIR HALLDÓR LAXNESS EIN
AF TÍU BESTU SKÁLDSÖGUM SEM SKRIFAÐAR HAFA VERIÐ.
Ingibjörg Rósa Björnsdóttir ingibjorgrosa@gmail.com
Viðtal