Tímarit Máls og menningar - 01.03.1996, Side 63

sá ég örla á draugi þrengsla og einangrunar þar sem hafið útilokar allt annað.
Þessir eybúar gjörþekkja hafið, þeir halda hiklaust af stað, villast, flækjast til
og frá, eru í eðli sínu búnir að slíta sambandinu við meginlandið. Hafið er
þessum meginlandsbúum ekki hindrun því þeir hugsa ekki eins og megin-
landsbúar: þess vegna skáru þeir á sambandið við strendur Skandinavíu; þeir
litu svo á að íseyjan væri nokkuð sem þyrfti að grípa því hún kenndi
mönnum á hina fljótandi landafræði hafsins; hugarfar eyjunnar er þeim jafn
eðlilegt og vængurinn farfugli; hugarástand sem fléttar ímyndaða viðbót við
fæðingarjörðina úr öldum sjávar og straumum. Þannig lagðist farg einangr-
unarinnar ekki á fyrstu íslensku eyjarskeggjana (ef til vill hefur það breyst
með því gildismati sem nú er allsráðandi). Þeir stíga á land, reyna að ná
fótfestu, en þetta er harðbýl eyja, hún lætur ekki undan, hún er hrein og
upprunaleg, menn verða að ná tökum á henni, hjúfra sig niður að henni, ná
valdi á þeirri óreiðu sem vitfirring mannsins veldur, fagna hverjum sigri sem
menn vinna á sjálfum sér og þessari jörð. Besta leiðin til þess er að tala saman,
segja frá sér, segja sig, og einkum skrifa sig. Sagnamennirnir ganga í gömlu
keltnesk-norrænu meginlandssögurnar, vinna úr hefðum Biblíunnar og
miðaldafrásagnanna. Þetta er það sem gömlu íslensku sagnamönnunum
tókst, þ.e. að tengja þá náttúru manna að leggjast stöðugt í siglingar traustum
böndum við landið. íslenskar bókmenntir hafa alla tíð miðað að því (allt frá
því í Landnámabók, í gegnum dróttkvæðin og til sagna nútímans) að menn-
irnir sem eiga rætur að rekja til meginlandsins nái að skjóta rótum í þessu
landi elds og ísa, nái að sökkva sér ofan í landið rétt eins og húsin sem þeir
búa í. Sögurnar hafa myndað goðsögulegan rétt sem ljær íslensku þjóðinni
slíka dýpt að margan meginlandsbúann undrar. Ættfræðileg hliðarspor,
flakk persónanna frá einni fslendingasögu til annarrar, nákvæm rannsókn á
jarðfræðilega mikilvægum stöðum, nærvera heiðninnar sem ljær klettum og
fjörðum líf, mikilvægi laganna, orðsins, mannorðsins, og allt er þetta staðsett
í þeirri endalausu framlengingu sem hafið býður uppá ... Óvinurinn, það
er ísinn, snjórinn, skapheit eldfjöllin, mannlegar ástríður, dýrkeyptir sigrar,
en ekki hafið. Svona eins og evrópsku nýlenduherrarnir hefðu þegar þeir
settust að á Antillaeyjunum bætt sambandi Karíba við hafið við eigin meg-
inlandshugsunarhátt. Þetta er þverstæðukenndur samsetningur sem (sök-
um þess hve auðugur hann er) laðar að í stað þess að hrinda frá, víkkar út í
stað þess að einangra. í fslendingasögunum skynja ég þennan sérstaka titring
sem fer um mig þegar eitthvað órætt er að gerjast innra með mér. Ég skrifa
í návist þeirra. Ég hrífst alltaf við þá tilhugsun að íslendingum tókst að vinna
sig út úr aldalöngu svartnætti danskra og norskra yfirráða með því að sækja
sér lífskraft í þessa mögnuðu texta sem byggja á samspili sögunnar, goðsög-
unnar, ljóðsins, grundvallandi tvíræðni goðsagnarinnar, aragrúa heiðinna
TMM 1996:1
53