Ský - 01.02.2007, Blaðsíða 15

ský 15
greip til aðgerða. Í febrúar 1978 var gengið
fellt og til framkvæmda komu
efnahagsráðstafanir og lög þar sem meðal
annars verðbætur á laun voru skertar um
helming. Verkalýðshreyfingin brást illa við
og greip til skyndiverkfalla og margskonar
skæruhernaðar en meiru skipti en aðgerðir
verkalýðssamtakanna „ ... var þó það
andrúmsloft andúðar og lítilsvirðingar á
ríkisstjórninni sem lögin framkölluðu,“ segir
Guðmundur Magnússon í bókinni Frá
kreppu til þjóðarsáttar, sögu Vinnu-
veitendasambands Íslands.
Því fór svo að stjórnvöld milduðu aðgerðir
þegar komið var fram í maí en þá var
skaðinn skeður. Komið var að borgarstjórna
rkosningunum sem segja má að öðru fremur
hafi snúist um efnahagsmál. Fór svo að
Sjálfstæðisflokkurinn missti meirihluta sinn í
borgarstjórn sem ekki hafði gerst áður og var
það sjálfstæðismönnum að sönnu geysilegt
áfall. Í alþingiskosningum mánuði síðar urðu
niðurstöðurnar á svipaða lund, vinstri
flokkarnir unnu stórsigur meðal annars út á
slagorðin Samningana í gildi og Kjósum ekki
kaupránsflokkana.
Rafmagnað andrúmsloft
Mikil einföldun væri að halda því fram að
úrslitin í kosningunum tvennum vorið 1978
hefðu aðeins ráðist af efnahagsmálum og
þeim verðbólguráðstöfunum sem gripið var
til. Þannig er óhætt að segja að á árunum frá
1975 og fram undir 1980 hafi ríkt býsna
sérstakt og rafmagnað andrúmsloft í
þjóðfélaginu, þar sem stjórnvöld voru sökuð
um að hafa óhreint mél í pokahorninu.
Í harkalegri samkeppni síðdegisblaðanna
Vísis og Dagblaðsins var sá málflutningur
magnaður upp, ekki síst af Vilmundi Gylfa-
syni sem á þessum tíma var rísandi stjarna
innan Alþýðuflokksins, öflugur þjóðfélags-
rýnir og pistlahöfundur. Þannig hafði
Vilmundur stór orð um bruðl með opinbert
fé við byggingu Kröflustöðvar og beindi
spjótum sínum af hörku gegn Jóni G. Sólnes,
formanni Kröflunefndar. Þá deildi Vil-
mundur hart á stjórnvöld fyrir hvernig haldið
var á stjórn Geirfinnsmálsins svo nefnda og
var Ólafur Jóhannesson dómsmálaráðherra
miðdepill þeirrar gagnrýni.
Vík á milli vina
Gagnrýni Vilmundar gerði það að verkum
að vík var á milli vina eftir kosningarnar
1978. Þá var alls óljóst hvaða stjórnarmynstur
væri í spilunum þegar Benedikt Gröndal
formaður Alþýðuflokksins hóf að þreifa fyrir
sér með myndun ríkisstjórnar í júlí 1978.
Hann byrjaði á að kanna möguleika á
einskonar „nýsköpunarstjórn“ með
Sjálfstæðis- og Alþýðubandalagi, en í
síðarnefnda flokknum voru menn svo
mótfallnir slíkum viðræðum og yfirleitt öllu
samkrulli við Sjálfstæðisflokkinn að þeir
mættu aldrei til fundar. Þegar komið var
fram í ágúst fékk Geir Hallgrímsson umboð
forseta til stjórnarmyndunar og kannaði
meðal annars hvort hægt væri að mynda
þjóðstjórn allra flokka.
Hvorki sú leið né aðrar gengu upp og
þegar komið var fram í miðjan mánuðinn
hóf Lúðvík Jósepsson formaður
Alþýðubandalagsins að reyna fyrir sér með
myndun ríkisstjórnar A-flokkanna og
Framsóknarflokksins. Þá voru stóru orðin
fyrir kosningar farin að fyrnast og það setti
óneitanlega pressu á menn þegar fregnaðist
að forseti Íslands, Kristján Eldjárn, hefði allt
eins í hyggju að skipa utanþingsstjórn. Því
fór kapallinn í viðræðum flokkanna
skyndilega að rekja sig. Þar strandaði hins
vegar á að því að kratar neituðu að styðja
Lúðvík í embætti forsætisráðherra og
Alþýðubandalagsmenn neituðu að styðja
Benedikt Gröndal, formann Alþýðuflokks-
ins, í forsætisráðuneytið.
Með pálmann í höndunum
„Afleiðingarnar voru augljósar. Skyndilega
stóðum við framsóknarmenn og Ólafur
Jóhannesson með pálmann í höndunum
eftir stærsta kosningaósigur í sögu flokksins.
Ekki veit ég fyrir víst hvort Ólafur sá þessa
atburðarás fyrir á lokaspretti stjórnarmyndu
narviðræðnanna. Með árunum hef ég þó
sannfærst um að svo hafi verið,“ segir
Steingrímur Hermannsson í ævisögu sinni,
en hann varð ráðherra landbúnaðar og dóms-
og kirkjumálaráðherra í ríkisstjórninni sem
tók við völdum 1. september 1978.
Með því að gera Steingrím að ráðherra
dómsmála og Tómas Árnason að fjármála-
ráðherra má segja að framsóknarmenn hafi
goldið Alþýðuflokknum rauðan belg fyrir
gráan. Þannig höfðu kratar fyrir kosningar
haft uppi stór orð um uppstokkun í
dómskerfinu og eins í skattamálum. Fyrirheit
um slíkt náðu hins vegar aldrei inn í
starfssáttmála ríkisstjórnarinnar, þar sem
ráðherrar flokksins sinntu utanríkis-,
sjávarútvegs-, félagsmála- og heilbrigðis-
ráðuneytum.
Á siðferðilegum sandi
„Stjórn sem afhendir framsóknarmönnum
dómsmálaráðuneytið og þar sem umbætur
til dæmis í skattsvikamálum hafa verið
strikaðar út úr samstarfsyfirlýsingu á síðustu
stundu er byggð á siðferðilegum sandi,“
Vilmundur Gylfason og Ólafur Ragnar Grímsson ræða saman á Alþingi árið 1979. Þeir
studdu báðir ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar þangað til Alþýðuflokkurinn ákvað að
slíta samstarfinu.
Stjórnmál