Morgunblaðið - 28.02.2015, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 2015
Suðurlandsbraut 48 (bláu húsin í Faxafeni) - Sími 553 3450 - Vefverslun: www.spilavinir.is - sendumumallt land!
afsláttur
20%
af öllum
afsláttur
í febrúar
púslu
spilum
Meðal helstu dægurdyggða nú um stundir er ýmislegt sem íeðli sínu verður að teljast ágætt og sjálfsagt og full ástæðaer til að vona að eigi heilbrigt framhaldslíf fyrir höndum.Ég er til dæmis að hugsa um fyrirbæri eins og fjölmenn-
ingarhyggju, umburðarlyndi og frjálslyndi. Við eigum öll helst að vera
mjög mikið þannig innstillt ef vel á að vera. Síðasttalda orðið er þó
reyndar af langri notkun og misnotkun orðið svo margrætt og misvís-
andi að það getur varla talist nothæft lengur í annað en lýðskrum eða
sem rímorð við hálsbindi.
En hvað um það, ætla má að þeir sem beinlínis lýsa sig andsnúna ofan-
greindum dyggðum eða gildum séu eitthvað meira en lítið undarlega
innréttaðir og vísast ekki mjög skemmtilega. Innréttingarnar í því fólki
(ungu sem gömlu) eru líkast til komnar nokkuð til ára sinna, fastgrónar
og grómteknar, hvorki létt
verk né þrifalegt og varla
þarft einu sinni að rífa þær,
hvað þá eftirleikurinn auð-
veldur að tjasla upp nýjum.
Sem sagt: Kappkostum að
iðka þessar dyggðir. En, eins
og kerlingin sagði: Öllu má
nú ofgera. Og ekki er því að leyna að þess verður stundum vart í fjöl-
menningarákafanum að í því felist einhverskonar mismunun, jafnvel yf-
irgangur og kúgun, já hrein og klár þjóðremba, ef mælt er með því, hvað
þá ætlast til þess að útlendingar sem setjast hér að læri íslensku. Ekki
gott afspurnar, enda er öll remba yfirleitt afleiðing af einhverskonar
harðlífi. En spyrja má, hvaða fjölmenning er það eiginlega þar sem okk-
ar eigin menning má helst ekki vera með, vegna þess að lykillinn að
henni, tungumálið, sé svo vandmeðfarið? Það hlýtur að vanta í hana að
minnsta kosti eina fjöl. Eða getur sönn fjölmenning bara falist í því að öll
samskipti fari helst fram á vanefnaensku, svo notað sé nýyrði frá Rík-
harði Erni Pálssyni.?
Það er mjög mikilvægt að efla og styrkja íslenskukennslu fyrir það
fólk sem sest hér að og vinnur þörf verk um lengri eða skemmri tíma og
vill vera hér. Það er löngu liðin tíð að sérvitrir fræðimenn séu þeir einu
sem áhuga hafa á að læra tungu sem svo fáir tala og rita.
Sem betur fer er það líka liðin tíð að okkur þyki eitthvað óvenjulegt og
skrýtið eða jafnvel válegt, í besta falli spaugilegt, að heyra íslensku tal-
aða með allskonar erlendum hreim og misgóðum tökum á orðaforða,
beygingum og málfræði almennt.
Flestum Íslendingum held ég þyki þvert á móti gleðilegt og aðdáun-
arvert og taki viljann fyrir verkið þegar útlendingar leggja það á sig að
læra íslensku. Ýmsar hættur steðja að íslenskri tungu í heimi nútímans
en síst af öllu úr þessari átt.
Það veitir ekki af því að fjölmenni tali og og skrifi íslensku. Um margt
er óþarfi að fjölyrða en ekki um þetta.
rímar við...
Frjálslyndi
Fjölmennum, fjölyrðum
Tungutak
Þórarinn Eldjárn
thorarinn@eldjarn.net
Richard Nixon, sem á margan hátt var merkariforseti Bandaríkjanna en ætla mætti af Wa-tergate-málinu notaði hugtakið „hinn þöglimeirihluti“ í stjórnmálabaráttu sinni og vísaði
þá til þess hóps kjósenda, sem sjaldan eða aldrei lætur til
sín heyra opinberlega en hefur atkvæðisrétt og beitir
honum. Hann höfðaði til þessa hóps og taldi sig kannski
að einhverju leyti talsmann hans enda ekki af auðugu
fólki kominn eins og margir keppinautar hans og þá ekki
sízt John F. Kennedy. Nú er ekki fráleitt að segja að El-
isabeth Warren, öldungadeildarþingmaður demókrata,
komi fram í sívaxandi mæli sem talsmaður þessa hóps
kjósenda vestan hafs.
Hinn „þögli meirihluti“ er alls staðar til, líka hér á Ís-
landi, og stundum lætur hann til sín taka. Sennilega eru
forsetakosningarnar 1952 skýrasta dæmið um það í okk-
ar stjórnmálasögu og svo forsetakosningarnar 1968. Ice-
save má líka nefna í því sambandi. Fólkið sem frá degi til
dags lætur ekki til sín heyra, tekur allt í einu af skarið.
Á þessu er haft orð hér og nú vegna þess að hinir hefð-
bundnu stjórnmálaflokkar á Íslandi eru augljóslega í al-
varlegri tilvistarkreppu. Það þýðir
ekki lengur fyrir forystusveitir
þeirra að neita að horfast í augu
við þann veruleika.
Sjálfstæðisflokkurinn sem ára-
tugum saman var í 37-40% fylgi og
jafnvel þar yfir virðist fastur í 25%
fylgi frá hruni með smávægilegum frávikum milli kann-
ana. Þetta er niðurlægjandi fyrir þann flokk og bendir til
að hann hafi misst tengslin við stóra hópa kjósenda.
Samfylkingin, sem hafði þann metnað að berjast við
Sjálfstæðisflokkinn um forystusætið í íslenzkum stjórn-
málum, er með liðlega fylgi Alþýðuflokksins, eins og það
var oft.
Í tilviki Sjálfstæðisflokksins er augljóst að Reykjavík,
sem áður lyfti fylgi flokksins upp á landsvísu dregur það
nú niður og ekki fráleitt að tala um að „hrun“ hafi orðið í
fylgi flokksins í höfuðborginni.
Að því er Samfylkinguna varðar er Björt framtíð aug-
ljós skýring en jafnframt er ekki ólíklegt að kjósendur
muni að Samfylkingin átti aðild að ríkisstjórn í hruninu
og hafði í rúm tvö ár farið með lykilráðuneyti á borð við
viðskiptaráðuneytið.
Hið athyglisverða er að hvorugur flokkurinn hefur sett
þessa stöðu á dagskrá umræðna innan flokkanna að
nokkru marki.
Að nokkru leyti má segja að vandi flokkanna sé áþekk-
ur. Hvorugur flokkanna höfðar beint til „hins þögla
meirihluta“ meðal íslenzkra kjósenda. Sjálfstæðisflokk-
urinn er enn hallur undir sjónarmið sérhagsmunahópa
innan atvinnulífsins. Sú var tíðin fyrir mörgum áratugum
að sjávarútvegur og verzlun tókust á innan flokks en þá
var þar öflugur hópur verkalýðsmanna, sem skapaði
ákveðið jafnvægi á milli. Nú sést of lítið til síðastnefnda
hópsins en auðvitað fór þetta svo allt úr böndum í byrjun
nýrrar aldar, þegar peningarnir tóku völdin í íslenzku
þjóðfélagi.
Samfylkingin hefur aldrei náð að mynda tengsl við
rætur þeirra flokka, sem stóðu að myndun hennar, þ.e.
við verkalýðshreyfinguna, þótt einstaka forystumenn í
þeirri hreyfingu hafi verið hallir undir hana. Hún hefur í
þess staðið orðið flokkur þeirrar pólitísku yfirstéttar,
sem hefur búið um sig í háskólasamfélaginu. Það er ekki
við því að búast að slíkur flokkur nái að höfða til „hins
þögla meirihluta“ á Íslandi.
Hinir nýju, ungu kjósendur eru sérstakur hópur, sem
báðum þessum flokkum hefur mistekizt að ná til, þótt úr-
slit kosninga til stúdentaráðs fyrir skömu bendi til að
jarðvegur ætti að vera fyrir Sjálfstæðisflokkinn í þeim
hópi a.m.k. miðað við mælikvarða fyrri tíma. En þá voru
píratar ekki til. Þeir hafa komið öllum að óvörum. Í síð-
ustu könnun MMR voru þeir á
hælunum á Samfylkingunni!
Píratar höfða augljóslega til
ungs fólks.
Ungt fólk á við vandamál og við-
fangsefni að glíma sem ekki er
hægt að horfa fram hjá. Þeir ald-
ursflokkar koma út í lífið með verðtryggð námslán á bak-
inu og horfa framan í aðstæður í húsnæðismálum sem eru
nánast óviðráðanlegar. Húsaleiga er of há og marg-
víslegar hindranir í vegi fyrir kaupum nema fólk ráði yfir
þeim mun meira eigin fé.
Enginn flokkanna hefur lagt fram tillögur, sem höggva
á þann hnút, sem húsnæðismálin eru komin í.
Ef hinir hefðbundnu stjórnmálaflokkar á Íslandi eða
arftakar þeirra ná ekki að endurnýja tengsl sín við fólkið í
landinu fjara þeira smátt og smátt út.
Ef þeir skynja ekki og skilja ekki þörfina fyrir að höfða
til „hins þögla meirihluta“ en hlusta þeim mun meira á
gömul sérhagsmunaöfl, sem mega muna sinn fífil fegri,
munu aðrir taka að sér það hlutverk að gerast talsmenn
almanna hagsmuna.
Svo er auðvitað til í dæminu að við séum að fylgjast
með dauðateygjum „hinna ráðandi afla“ (the establish-
ment). Að rótgróin valdaöfl í landinu með tengsl í öllum
flokkum séu orðin þreytt og geti ekki meir. Að vandamál
hinna hefðbundnu flokka séu birtingarmynd slíkra um-
brota í samfélagi okkar. Ef svo væri mætti ætla að ein-
hvers staðar sjáist til nýrrar forystusveitar.
Sér einhver til hennar?
Á meðan svo er ekki hafa gömlu flokkarnir enn tæki-
færi til að endurnýja sjálfa sig, stefnu sína og mannskap.
En það gerist ekki meðan þeir sitja með hendur í
skauti og gera ekki neitt.
Bíða bara eftir því að eitthvað gerist.
Þeir hafa ekki langan tíma til að hefjast handa. Það
verður eitthvað að gerast hjá þeim á þessu ári.
Píratar ná til ungs fólks.
Hvers vegna?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
„Hinn þögli meirihluti“
í íslenzkum stjórnmálum
Eftir bankahrunið 2008 hefuroft heyrst, að Íslendingar
geti ekki staðið á eigin fótum. Þeir
þurfi skjól. Þeir hafi til dæmis
gengist á hönd Noregskonungi
1262 til að fá skjól af Noregi.
Hvað sem þeirri kenningu líður,
reyndist lítið skjól í Noregi. Það
land varð nánast gjaldþrota í
svartadauða um miðja fjórtándu
öld. Því var um megn að halda
uppi siglingum til Íslands, og varð
að fela það Hansakaupmönnum.
Jafnframt var alla fjórtándu öld
linnulaus togstreita um völd í
Noregi og öðrum norrænum kon-
ungsríkjum.
Ísland blandaðist á óvæntan
hátt inn í þessa togstreitu. Magn-
ús VII. Eiríksson Noregskon-
ungur, sem tók við ríki 1319, varð
um leið konungur Svíþjóðar.
Norðmenn settu hins vegar Magn-
ús af 1343 og tóku yngri son hans,
Hákon Magnússon, til konungs.
Eftir það var Magnús aðeins kon-
ungur í Svíþjóð. En hann hélt yf-
irráðum yfir hinum norsku skatt-
löndum í Norður-Atlantshafi,
Grænlandi, Íslandi og Færeyjum.
Svíþjóð gekk hins vegar úr greip-
um hans 1364. Ísland var því í
tuttugu og eitt ár í konungs-
sambandi við Svíþjóð, en ekki
Noreg. Ísland lenti síðan 1380
ásamt öðrum norskum skatt-
löndum undir stjórn Danakon-
ungs, þegar sonarsonur Magn-
úsar, Ólafur Hákonarson, erfði
norsku krúnuna, en hann hafði
orðið Danakonungur 1376. Hélst
konungssambandið við Danmörku
allt til 1944.
Magnús VII var iðulega kall-
aður smek. Var það jafnan haft
eftir skýringarlaust í íslenskum
heimildum. Eftir nokkurt grúsk
(og aðstoð Árnastofnunar) hef ég
komist að því, að orðið er ekki ís-
lenskt, heldur sænskt og merkir
kjass eða flaður. Deila fræðimenn
um, hvort það vísi til þess, að kon-
ungur hafi frekar verið hneigður
til karla en kvenna, eins og svar-
inn óvinur hans, heilög Birgitta,
hélt fram, eða að hann hafi verið
veikur fyrir smjaðri. En eftir
þessum tveimur merkingum mætti
ýmist þýða viðurnefnið sem
„kjassari“ eða „kjassaður“.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Ísland í sambandi
við Svíþjóð