Bókasafnið - 01.09.2009, Blaðsíða 41

41
Fram undir miðja 19. öld var framboð bóka hér á landi lítið
miðað við það sem seinna varð. Sömu bækurnar voru því lesnar
mann fram af manni og gömul blöð og tímarit gengu á milli
bæja og litlu skipti þótt fréttirnar sem þau höfðu að geyma
væru gamlar. Prentaðar bækur voru þó ekki eini lesmiðillinn
sem völ var á, því í gamla íslenska bændasamfélaginu var sterk
og rótgróin handritamenning: fólk safnaði saman allskyns
handskrifuðum fróðleik og skemmtiefni og lét jafnvel binda
inn og lánaði svo vinum og ættingjum. Handritin varðveittust
stundum innan sömu fj ölskyldu áratugum saman og hafa
nýst mörgum til fróðleiks og skemmtunar.
Efl aust hafa margir passað vel upp á bækur sínar og
handrit og bundist þeim nokkrum kærleiksböndum. Í
handritinu JS 251 4to, sem varðveitt er í handritadeild
Landsbókasafns Íslands, má sjá skemmtileg síðuskrif sem
ber þess vott. Handritið er rúmar 360 blaðsíður að lengd og
hefur að geyma sjö mismunandi efnisþætti sem skrifaðir
eru á átjándu öld af nokkrum einstaklingum ef tekið er mið
af ólíkum rithöndum handritsins. Þarna er að fi nna ævintýri,
brot úr Íslendingasögum, trúarlegt efni, landafræði og
brot úr reisubók séra Ólafs Egilssonar. Ómögulegt er að
draga upp heildarmynd af uppruna og sögu handritsins,
en vitað er að árið 1855 var það komið í eigu konu að nafni
Ragnheiður Finnsdóttir sem þá var um fertugt og bjó að Hvilft
í Önundarfi rði. Hún hefur efl aust passað vel upp á bókina, því
á fremstu síðu gefur hún henni orðið og skrifar1:
Velvirt og dyggðelskandi heiðurskvinna á mig með réttu,
Ragnheiður Finnsdóttir á Hvilft. Ég bið því alla bókavini, að fara
vel með mig og endurbæta mig þegar þess við þarf, því ég á það
vel skilið fyrir góða og meinlausa skemmtan mína. En þeim sem
illa fara með mig, þeim lofa ég engum að lesa mig.
Árið 1855 hefur hún látið binda handritið inn og endurbæta
eins og segir á síðunni þar sem bókin fær aftur orðið: Nú er
ég nýinnbundin og endurbætt af Andrési Hákonarsyni dag 20.
desember árið 1855. Andrési þessum hefur greinilega litist vel
á bókina, því hann ritar í hana orðsendingu til Ragnheiðar þar
sem hann óskar eftir því að fá hana lánaða aftur „ef við lifum
bæði“:
Nú sendi ég yður bókina með hjartkæru þakklæti fyrir lánið
á henni og ég bið yður að forláta þó hún hafi lengi hjá mér verið
og viðgerðina bið ég yður að virða mér á hægra veg. Ef við lifum
bæði, þá bið ég yður að ljá mér hana í annað sinn, til að kynna
mér hana betur. Verið svo Guði befalaðar um tíma og eilífð með
sálu og lífi . Þess óskar yðar einlægur Andrés.
Fjórtán árum síðar, eða árið 1869, er bókin komin í
eigu Ragnheiðar Magnúsdóttur. Ári síðar eignast Magnús
Össurarson hana og er þá færð Jóni Sigurðssyni forseta, sem
var mikill handritasafnari. Árið 1879 keypti Landsbókasafn
allt handritasafn Jóns og fékk þetta handrit þá safnmarkið
JS 251 4to, og hefur það verið í vörslu safnsins æ síðan, eða í
tæp 140 ár. Efl aust hafa allmargir skoðað handritið á safninu í
áranna rás, en þess má geta að notast var við það við útgáfu
Sögufélags á ýmsum skjölum sem tengdust Tyrkjaráninu
1627. Það eru því fl eiri en Ragnheiður og Andrés sem hafa haft
gagn og gaman af handritinu sem þau höfðu augljóslega svo
miklar mætur á um miðja nítjándu öld.
Dýrgripur Ragnheiðar Finnsdóttur:
stutt frásaga af gömlu handriti
Bragi Þorgrímur Ólafsson
. Fært til nútímastafsetningar.1