Bókasafnið - 01.09.2009, Blaðsíða 14

14
bókasafnið
Skoðun höfunda er sú að rannsóknir á hefðbundnum
stöðluðum flokkunarkerfum hafi verið ráðandi í þeim
tilgangi að stuðla að samvinnu bókasafna og flokkun hafi
verið ósýnileg og ekki þjónað notendum sem skyldi. Með
tilkomu Netsins árið 1990 hafi rannsóknir hins vegar beinst
frá lokuðum kerfum að opnum. Flokkunarrannsóknir séu að
þróast meira til félagslegra og sögulegra átta. Flokkun breytist
frá ósýnilegri vinnu miðstýrðra aðila yfir í sveigjanlega vinnu
sem þróast með tækni- og félagslegum netkerfum. Hlutverk
flokkunar breytist frá því að vera stjórnun safnkostsins yfir í að
auðvelda samskipti og samræmi.
Loks má nefna vangaveltur um notkun fagorða eða
fagtákna (semiotics) í fræðigreinum og notkun þeirra við
þróun flokkunarkerfa á sérsviðum (Thellefsen, 2003).
Stafræn bylting við flokkun
Hefðbundin flokkun efnis á Internetinu er vandkvæðum
bundin vegna þess um hve gífurlegt magn upplýsinga er að
ræða og hve efnið er óstöðugt. Nokkrar sérhæfðar vefgáttir og
ýmis gagnasöfn á Netinu hafa notað hefðbundin flokkunar kerfi
í einhverjum mæli. Venjulega eru kerfin þó notuð á einfaldan
hátt til að auðvelda röðun og skoðun vefja.
Notkun sérhæfðra flokkunarkerfa við þekkingarstjórnun á
Netinu ætti að geta gefið endalausa möguleika. Sú staðreynd
að efni á neti er ekki raðað í hillur á hefðbundinn hátt, þ.e. ekki
línulega, gerir mögulegt að mynda tengingar í allar áttir milli
fræðigreina og frá ýmsum sjónarhornum og stuðla þannig að
myndun nýrrar þekkingar.
Hinn merkingarfræðilegi vefur og töggun orða og
textabúta á kerfisbundinn hátt, t.d. eftir TEI (Text Encoding
Initiative) staðli eða RDF (Resource Description Framework),
þar sem uppsetning efnis og niðurbrot textans í tegundir og
efniseiningar á hinum ýmsu fagsviðum gefur nýja möguleika á
leit og þróun nýrra sérhæfðra flokkunarkerfa (Miller, 1998).
Tilraunir eru gerðar með sjálfvirka flokkun á stafrænu efni,
byggða á orðatalningu og málfræðilegum aðferðum (The
Future of Classification, 2000 ; Hunter, 2002).
Þróun „verufræðikerfa“ (ontologies), þ.e. sérhæfðra efnis-
orðakerfa í rafrænu umhverfi, má e.t.v. líta á sem nýja tegund
flokkunarkerfa eða blöndu stigveldisbundinna efnisorðakerfa
og flokkunarkerfa. Þetta eru kerfi sem byggja á íðorðum og
sérhæfðri þekkingu. Þau lýsa ákveðnum þekkingarsviðum og
byggjast á samþykktum hugtökum innan þeirra. Verufræðikerfi
skilgreina skyldleika og tengsl á milli hugtaka og líkjast að því
leyti flokkunarkerfum. Þau gefa mismunandi skilgreiningar
eftir því hvaða merkingu hugtökin hafa innan mismunandi
fræðigreina. Í þeim er hægt að nota myndir og uppdrætti til
skýringar og hægt að hafa þau fjöltyngd, þverfagleg jafnt
sem efnissérhæfð. Kerfin eru á stafrænu formi og skrifuð eftir
stöðlum eins og RDF (Eriksen, 2003; Andersen, James, 2003).
Upplýsingafræðingar geta ekki gert sér vonir um að skipu-
leggja eða flokka alla þekkingu á Netinu en þurfa í þess stað
að einbeita sér að því að skipuleggja og flokka gæðaefni
og skipuleggja efni á ákveðnum þekkingarsviðum og
fræðasamfélögum.
Flestar rannsóknir hafa beinst að almennum flokkunar-
kerfum en skortur er á sérhæfðum kerfum og rannsóknum
á þeim. Vísindaleg þekking er í stöðugri þróun og hugtök
breytast. Flokkun er þannig mjög tengd vísindakenningum
og bókasafns- og upplýsingafræðingum er því nauðsynlegt
að kynnast fræðasviðum og semja ný kerfi í samvinnu við
vísindamenn (Hjørland, 2002).
Efnisútdráttur
Fjallað er um ýmsar tegundir flokkunar, efnisgreiningu og
tengsl flokkunar við heimsmynd og menningu á hverjum tíma.
Flokkun er borin saman við lyklun. Þróun flokkunarkerfa er rakin
frá munnlegri geymd til nútímans. Fjallað er um flokkunarkerfi
miðaldabókasafna, þróun þeirra á upplýsingaröld og fæðingu
hinna stóru almennu flokkunarkerfa á 20. öld. Reifaðar eru
kenningar ýmissa þekktra fræðimanna á sviði flokkunar á
20. öld og hvernig menn fara smám saman að líta á innihald
rita sem aðalatriði við flokkun, í stað þess að beina sjónum
eingöngu að ritunum sem slíkum og röðun þeirra. Því næst
eru könnuð skrif ýmissa núlifandi upplýsingafræðinga um
flokkun t.d. hvernig hægt er að nota flokkunarkerfi sem
tengiliði milli þekkingarsviða og hvernig ýmsar kenningar
í félagsfræði, sálfræði og málvísindum eru notaðar í
flokkunarrannsóknum. Loks er rætt um flokkun efnis á Netinu,
hinn merkingarfræðilega vef og verufræðikerfi.
Heimildaskrá
Albrechtsen, Hanne and Jacob Elin K. 1998. The dynamics of classification
systems and boundary objects for cooperation in the electronic
library. Library Trends 47(2), 293-312.
Andersen, Jack. 2003. Kommunikation og organisation af viden - et
medieteoretisk perspektiv. Biblioteksarbejde (65), 7-20.
Andersen, James D. 2003. Organization of knowledge. International
encyclopedia of information and library science. 2nd ed. John Feather
and Paul Sturges ed. London: Routledge, 471-490.
Bliss, Henry Evelyn. 1972. Principles and definitions. Reader in classification
and descriptiv cataloging. Washington: NCR, 15-23. [Birtist áður í
Henry Evelyn Bliss, A bibliographic classification, vol. 1, 2nd ed. New
York, 1952. Copyright 1940].
Dewey, Melvil. 1972. Catalogs and cataloging. Reader in classification and
descriptive cataloging. Washington: NCR, 7-15. Birtist áður í Public
libraries in the United States. Washington, 1876.
Eriksen, Lisbeth. 2003. Fra manuelle tesauri og emneordslister til web-
baserte ontologier og emnekart – metoder og utvikling. Rapport fra
Nordisk Agricultural Ontology Service (AOS): workshop på Danmarks
Veterinær og Jordbrugsbibliotek (DVJB) . DF-Revy. 2003, 108-171.
Foskett, A. C. 1971. The subject approach to information. 2nd ed. London:
Clive Bingley. [1. útg. 1969].
The future of classification. 2000. Rita Marcella and Arthur Maltby ed.
Burlington: Gower.
Graarup, Kasper. 2003. Religionsvidenskab, klassifikation og kontekst.
Biblioteksarbejde (65), 21-34.
Guthrie, Lawrence Simpson II. 2003. Monastic cataloging and classification
and the beginnings of “class B” at The Library of Congress. Cataloging
& Classification Quarterly 35(3/4), 447-465.
Guthrie, Lawrence Simpson II. 1992. An overview of medieval library
cataloging. Cataloging & Classification Quarterly 15(3), 93-100.
Hansson, Joachim. 1999. Klassifikation, bibliotek och samhälle. En kritisk
hermeneutisk studie av „Klassifikationssystem för svenska bibliotek“.
Göteborg: Valfrid.
Hjørland, Birger. 1997. Information seeking and subject representation.
An activity-theoretical approach to information science. Westport ;
London: Greenwood Press. (New directions in inf. management; 34).