Bókasafnið - 01.06.2011, Qupperneq 42

42
bókasafnið 35. árg. 2011
Flestar greinar eru birtar á ensku eða 70% greina og á ís-
lensku 30% greina. Greinar birtar á ensku hafa hærri tilvís-
anatíðni í WOS. Aðeins eitt íslenskt tímarit í heilbrigðisvísind-
um, Læknablaðið, er skráð í PubMed, Scopus og WOS. Aðeins
hluti greina sem birtast í blaðinu eru skráðar í WOS en það eru
aðeins ritrýndar vísindagreinar. Vísað var aðeins 12 sinnum í
þær 52 greinar sem skráðar voru í WOS frá Landspítalanum
í Læknablaðinu á tímabilinu 2007-2010. Meðal tilvísunartíðni
var 0,23.
Ef Læknablaðið væri ekki skráð í WOS væri meðal tilvísunar-
tíðni á hverja grein frá Landspítalanum í WOS fyrir sama tíma-
bil 11,81. Aðeins útdrættir greina í Læknablaðinu eru á ensku
og áhrifastuðullinn í WOS er lágur. Það er mikilvægt að lítil þjóð
eins og Ísland birti á móðurmálinu bæði til að viðhalda sínu
fræðimáli í heilbrigðisvísindum og auðvelda þeim sem lesa
ekki ensku að fræðast um heilbrigðismál á móðurmáli sínu.
Enskan er mikilvægt birtingarform fyrir íslenska höfunda með-
al annars til að auka tilvísunartíðni. Tilvísanatíðni er til dæmis
mikilvæg þegar sótt er um erlenda styrki. Íslenskur höfundur
sem skrifar um sama efni og gefur út bæði í Læknablaðinu og
einnig í erlendu tímariti gæti fengið fj ölda tilvísana í erlendar
vísindagreinar en enga í sambærilega grein í Læknablaðinu.
Læknablaðið hefur neikvæð áhrif á meðaltal tilvitnana á grein-
ar í WOS. Meðal tilvísunartíðni fyrir allar greinar LSH í WOS yfi r
fj ögur ár er 10,98. Með því að sleppa Læknablaðinu væri meðal
tilvísunartíðnin 11,81. Munurinn er 0,83 í lægri meðaltilvísana-
tíðni. Læknablaðið hefur aðeins í nokkur ár verið skráð í al-
þjóðleg gagnasöfn og áhrif tímaritsins eru enn mjög lítil í WOS.
Vísindagreinar frá Landspítalanum í erlendum tímaritum,
sem birtast í opnum aðgangi, eru enn mjög lítill hluti greina.
Leit var gerð í PubMed og var leitin takmörkuð við greinar frá
Landspítalanum á tímabilinu 2007-2010. Af þeim 226 greinum
sem voru frá Landspítalanum í þessari leit voru einungis 14%
í opnum aðgangi. Af þessum 14% greinum voru 75% í opnum
aðgangi í PubMedCentral og 25% í opnum aðgangi frá útgef-
endum þar sem höfundar höfðu greitt fyrir birtingu. Þetta
hlutfall er lægra en opinn aðgangur í heilbrigðisvísindum á
heimsvísu sem er um 22% (4).
Allar íslenskar heilbrigðisvísindagreinar eru í opnum að-
gangi. Þessar íslensku greinar eru varðveittar í Hirslunni. Ís-
lenskir útgefendur hafa gert samkomulag við Hirsluna um
birtingu í opnum aðgangi greina sem vistaðar eru í Hirslunni.
Vísindaráð Íslands undirritaði Berlínar-yfi rlýsinguna varð-
andi opinn aðgang í maí 2010. Vonandi verður það til þess
að íslenskir vísindamenn fara að leyfa birtingu greina sinna í
opnum aðgangi.
Allar ritrýndar greinar, sem hafa birst í erlendum tímaritum
frá Landspítala, eru skráðar og efnisteknar í Hirsluna og síðan
er tengt í allan textann hjá útgefenda eða í erlend varðveislu-
söfn eins og t.d. PubMed Central eða UK PubMed Central. Að-
eins 14% eru aðgengilegar í opnum aðgangi og 2% þeirra eru
varðveittar í Hirslunni.
Heimsóknir í Hirsluna hafa aukist á einu ári um 60%. Árið
2010 voru heimsóknir 135.000 og helmingur gesta kom
erlendis frá.
Íslenskar greinar, sem hafa birst í íslenskum heilbrigðis-
tímaritum, eru mikið sóttar í Hirslunni. Það sýnir að vísinda-
greinar sem eru skrifaðar á íslensku þjóna Íslendingum vel.
Því er mikilvægt að höfundar skrifi bæði á íslensku og ensku.
Niðurskurður og hugsanleg áhrif
Niðurskurður hefur verið mikill hjá Heilbrigðisvísindabóka-
safni LSH frá 2008. Hefur þetta haft áhrif á þjónustu safns-
ins þar sem safnkostur hefur verið skorinn niður og starfs-
mönnum fækkað. Frá því að kreppan hófst hefur gögnum
verið sagt upp og sparað í mannafl a fyrir 63 milljónir króna.
Tímaritsáskriftir hafa verið að skornar niður um 25%. Miklar
breytingar hafa átt sér stað á tíu árum varðandi útgáfu tíma-
rita. Áskriftir breyttust frá því að vera á prenti yfi r í rafrænar
áskriftir. Tafl a 5 sýnir fækkun prentaðra tímarita hjá LSH. Á
tímabilinu 2001-2009 fj ölgaði rafrænum tímaritum um 90%
en prentuðum fækkaði í sama hlutfalli.
Tafl a 5: Fjöldi prentaðra tímarita í áskrift
hjá LSH 2001-2009
Innkaupahættir breyttust yfi r í miðlæg innkaup að hluta til
en hluti af safnkostinum er keyptur eingöngu fyrir Landspítal-
ann. Samlög voru stofnuð eins og til dæmis Landsaðgangur-
inn og önnur minni samlög sérfræðibókasafna. Til sögunnar
komu pakkainnkaup tímarita frá útgefendum þar sem greitt
var fullt verð fyrir tímarit sem höfðu verið í prentaðri áskrift
hjá söfnunum en fj öldi annarra tímarita fylgdu með í pakk-
anum sem þurfti aðeins að greiða lítið fyrir, til dæmis 5% - 7%
af fullu verði. Núna þegar kemur að niðurskurði reynist erfi tt
að skera niður þessa pakka. Útgefendur stilla verðinu þannig
að ef valið er að taka aðeins hluta af pakkanum í áskrift þá
lækkar verðið lítið. Aðgangur að aukatímaritunum lokast við
uppsögn.
Almennt hafa notendur verið mjög ánægðir með rafræna
aðganginn og hafa nýtt hann vel. Því eru það vonbrigði að
snúa þurfi þessari jákvæðu þróun við. Rafrænu tímaritin eru
mikið notuð. Tafl a 6 sýnir aukningu á sóttum greinum hjá
notendum LSH á tímabilinu 2003-2008. Árið 2003 voru sóttar
greinar rúmlega 70 þúsund en árið 2008 voru sóttar 201.895
greinar. Á tímabilinu 2009-2010 fækkar sóttum greinum um
35% og árið 2010 voru sóttar 73.000 færri greinar en 2008