Bókasafnið - 01.05.2013, Side 29

29
bókasafnið 37. árg. 2013
Landrænir lýsigagnastaðlar hafa þróast samhliða almenn-
um lýsigagnastöðlum á síðustu tveimur áratugum og eftir að
alþjóðlegur landrænn lýsigagnastaðall (ISO 19115) tók gildi
árið 2003 hefur mikil vinna farið fram á þessu sviði. Stöðlunin
er í samræmi við hugmyndafræði um grunngerð landupplýs-
inga (Spatial Data Infrastructure) og er einn hluti hennar
INSPIRE tilskipun Evrópusambandsins (Infrastructure for
Spatial Information in the European Community), sem miðar
meðal annars að bættu aðgengi að landrænum gögnum,
samræmingu, betra skipulagi gagnasafna og samnýtingu
upplýsinga. Í lýsigagnastöðlum á sviði landupplýsinga og
sams konar stöðlum á ýmsum sviðum safnamála eru lagðar
ólíkar áherslur. Samstilling helstu kjarnaþátta úr ISO 19115 og
til dæmis Dublin Core er hins vegar mikilvæg vegna
samhæfingar í gagnaskráningu og upplýsingamiðlun og
getur verið mjög þörf í mörgum verkefnum (Nogueras-Iso, J.,
Zarazaga-Soria, F.J. og Muro-Medrano, P.R., 2005).
Við skráningu landrænna lýsigagna er mikilvægt að gera
skýran greinarmun annars vegar á stafrænum gagnaskrám og
gagnagrunnum og hins vegar landrænum gagnasettum og
vefþjónustum til birtingar slíkra gagna. Lýsigögn fyrir landræn
gagnasett og vefþjónustur, sem eru ígildi útgáfa, eru í stöðugt
ríkari mæli byggð á sérstökum INSPIRE kjarna úr landrænum
lýsigagnastöðlum (INSPIRE Metadata Implementing Rules,
2007), en verið er að innleiða INSPIRE tilskipunina í öllum
löndum Evrópusambandsins og á evrópska efnahagssvæðinu
um þessar mundir. Innleiðingin á Íslandi er þegar hafin og
mun hún án efa hafa umtalsverð áhrif á allt sem gerist í mála-
flokknum innanlands á næstu árum og áratugum.
Mynd 2. Landræn lýsigögn eru notuð til að lýsa stafrænum land-
upplýsingum, annars vegar gagnasettum og vefþjónustum og
hins vegar gagnagrunnum og stafrænum gagnaskrám. Land-
rænt efni eins og útgefin kort á pappír er yfirleitt skráð samkvæmt
bókfræðilegum skráningarreglum og stöðlum.
Staðan á Íslandi
Þeir hagsmunaaðilar sem helst tengjast landupplýsingamál-
um á Íslandi eru: landupplýsingageirinn, vísindastofnanir, út-
gefendur, stjórnsýslan og söfnin, en þessir hópar virðast ekki
hafa mikil tengsl sín á milli. Vegna smæðar samfélagsins var
fyrir hina stafrænu byltingu í vinnslu korta og annarra land-
rænna gagna, mögulegt fyrir marga sérfræðinga að hafa
nokkuð góða yfirsýn og vita hvert ætti að leita eftir slíkum
gögnum. Þetta hefur breyst enda gögnin orðin flóknari og
fjölbreytilegri um leið og þau eru dreifðari, bæði hjá opin-
berum stofnunum, sveitarfélögum og hjá fyrirtækjum á mark-
aði, innanlands sem utan. Eignarhald landrænna gagna er
ekki lengur fyrst og fremst opinbert heldur einnig hjá einka-
aðilum, sem dregur úr möguleikum til að tryggja varðveislu
innan opinberra safna. Til eru dæmi þess að filmur og stafræn
gögn hafi eyðilagst hér á landi við slæmar geymsluaðstæður,
auk þess sem dæmi er um að fyrirtæki hafi hent landfræði-
legum frumgögnum þar sem því bar engin lagaleg skylda til
varðveislu þeirra og þeir sem leitað var til um móttöku efnisins
töldu sig ekki hafa aðstæður til að yfirtaka það og koma til
framtíðarvarðveislu.
Um kort í söfnum
Kort eru þekktasta form landrænna gagna. Samstarf bóka-
safna og skjalasafna á sviði korta er oft minna en skyldi. Út-
gefin staðfræði- og þemakort lúta miðlægri bókfræðilegri
skráningu í bókasöfnum, en til dæmis tækni- og framkvæmda-
kort (e. plans) fara venjulega ekki í gegnum hefðbundið út-
gáfuferli. Þau eru á ábyrgðarsviði skjalasafna og verða yfirleitt
útundan í samræmdri skráningu þó margt sé sameiginlegt
með þeim og hefðbundnum útgefnum kortum. Margar stofn-
anir og sveitarfélög á Íslandi búa yfir kortagögnum af öllum
formum og gerðum, sem orðið hafa til í starfseminni á löngum
tíma. Aðgengi að þeim er oft takmarkað og jafnvel fáir sem
vita um tilvist gagnanna.
Mynd 3. Sömu landrænu gögnin geta verið sett fram með marg-
breytilegum hætti, á filmum eða pappír annars vegar og sem
stafræn vektorgögn eða rastagögn hins vegar.
Sömu kortagögnin geta birst sem stafræn vektor gagnasett,
rastagögn eða efni á pappír og filmum. Við skráningu þessara
gagna er mikilvægt að draga úr tvíverknaði, en það verður
skilvirkast með því að vinna allt ferlið frá skráningu til