Bókasafnið - 01.05.2013, Page 32

32

Höfundaréttur er góður - því meiri sem höfundarétturinn er
þeim mun betra. Eitthvað á þessa leið hljómuðu orð Glyn
Moody á ráðstefnu um stafrænt frelsi árið 2012 þegar hann
var að reyna að skýra þróun á höfundaréttarlögum. Sjálfur
taldi hann réttast að afnema slík lög með öllu. Þó ég sé ekki
jafn rótttækur og Moody þá tel ég að höfundaréttarlög setji
fólki of oft þröngar skorður.
Veturinn 2011-2012 vann ég að meistaraverkefni í hagnýtri
menningarmiðlun sem kallast Rafbókavefurinn (www.raf-
bokavefur.is). Verkefnið snerist annars vegar um að útbúa og
dreifa rafbókum á íslensku og hins vegar að fj alla fræðilega
um rafbækur. Rafbækurnar sem ég útbjó féllu fl estar í fl okk
íslenskra fornbókamennta en einnig voru þar skáldsögur og
smásögur sem komnar voru úr höfundarétti. Að hluta byggði
ég þar á frumkvöðlastarfi Netútgáfunnar sem kom fj ölda
verka á rafrænt form. En ég tók líka þýddar sögur sem höfðu
birst í blöðum fyrri alda og búið var að skanna á Tímarit.is. Ég
ljóslas þær (breytti myndum í texta) með forriti og prófarkalas
síðan til að geta gert úr þeim rafbækur.
Þegar ég var að leita að spennandi efni í blöðum fyrri alda
lenti ég oft í klípu. Það eitt og sér að saga hafi birst árið 1895
þýðir ekki endilega að hún sé laus úr höfundarétti. Höfundur-
inn gæti vel hafa lifað í fi mmtíu ár til viðbótar og til að fi nna
út úr því þurfti rannsóknarvinnu. Stundum varð ég að leysa úr
skammstöfunum eða aðgreina alnafna til að fi nna hið mikil-
væga dánarár. Ef efnið var enn í höfundarétti fór málið ekkert
lengra. Það að elta uppi afkomendur höfunda og fá samþykki
hjá þeim er einfaldlega of mikið mál fyrir svona sjálfboða-
vinnu.
Sem dæmi um hve erfi ð leitin getur verið má nefna að ég
skoðaði ákveðnar ævintýrabækur sem voru þýddar á þriðja
áratug tuttugustu aldar. Miðað við dánardægur höfundar
falla upprunalegu bækurnar úr höfundarétti eftir um tíu ár.
Að gamni mínu skoðaði ég hvenær höfundaréttur á íslensku
þýðingunni myndi renna út. Ég fann upplýsingar um að þýð-
andinn hafi látist í hárri elli árið 1982, sem þýðir að þýðingin
sjálf er í höfundarétti fram til ársloka 2052. Ég fl etti manninum
upp í minningargreinum og sá að hann hafði eignast níu börn
(sem voru ekki einu sinni nafngreind). Má gera því skóna að
fl est börn þýðandans lifi nú annað hvort í hárri elli eða séu nú
þegar látin. Þá hefur rétturinn færst til barnabarna eða jafn-
vel barnabarnabarna. Það má því álykta að höfundarétturinn
deilist á tugi manna í dag.1
1. Raunar er ákveðin kaldhæðni fólgin í því að passa upp á höfundarétt íslenskra þýðenda sem voru ekki bundnir af slíkum takmörkunum þar
sem Ísland varð ekki aðili að Bernarsáttmálanum fyrr en um miðja tuttugustu öld og gátu því löglega þýtt efni hvaða höfundar sem þeir vildu
(þó einhverjir þeirra hafi vissulega fengið leyfi ) (Páll Sigurðsson, 1994).
Óli Gneisti Sóleyjarson er með BA gráðu í bókasafns- og upplýsingafræði, MA gráðu í þjóðfræði,
diplómugráðu í opinberri stjórnsýslu og MA gráðu í hagnýtri menningarmiðlun. Hann hefur meðal
annars starfað á Landsbókasafni Íslands – Háskólabókasafni, Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum
fræðum, Borgarbókasafni, sinnt stundakennslu í Háskóla Íslands. Er nú forstöðumaður Bókasafns
Iðnskólans í Hafnarfi rði og kennir stöku sinnum um rafbækur og rafbókagerð í Endurmenntun
Háskóla Íslands.
Stafræn endurgerð texta
Höfundaréttur og lýðvistun