Dagblaðið Vísir - DV - 16.01.2009, Blaðsíða 12

föstudagur 16. janúar 200912 Helgarblað
Ég geri ráð fyrir því að með venjulegu starfi frá níu til fimm gefist meira tóm fyrir mig að sinna öðrum þátt-
um sem ég hef áhuga á að sinna,“
sagði Davíð Oddsson þegar Halldór
Ásgrímsson skipaði hann í stöðu
seðlabankastjóra haustið 2005.
Daginn eftir að tilkynnt var um
skipanina birtist leiðari í Morgun-
blaðinu undir yfirskriftinni „Dav-
íðstímabilinu lýkur“. Þar var far-
ið fögrum orðum um árangur hans
sem forsætisráðherra til að skapa
hagsæld þjóðinni til handa og sér-
staklega tekið fram: „Enginn efast
um hæfni Davíðs til að sinna starfi
seðlabankastjóra.“
Fáum mun hafa komið skipan
Davíðs í embættið á óvart. Rúmum
áratug áður en Davíð varð seðla-
bankastjóri stóð Steingrímur Her-
mannsson, forveri hans í stöðu
forsætisráðherra, í svipuðum spor-
um. Í endurminningum sínum seg-
ir Steingrímur: „Það eina sem ég
get fundið að starfsárum mínum í
Seðlabankanum var að ég hef aldrei
haft það jafnnáðugt í starfi á æv-
inni.“
Sem forsætisráðherra var Davíð
valdamesti maður íslenskra efna-
hagsmála og hann var það áfram
í nýja starfinu. Hann átti eftir að
verða nánast alráður í Seðlabank-
anum og störf hans voru nátengd
hruni íslensks efnahagslífs.
Ræður ferðinni
„Hann er mjög dómínerandi og
bankinn snýst svolítið mikið um
hann sem persónu,“ segir viðmæl-
andi DV sem starfað hefur innan
veggja Seðlabankans í tíð Davíðs um
formann bankastjórnarinnar. Hann
segir Davíð til hróss að hann setji sig
vel inn í hlutina þrátt fyrir að hann
hafi engar forsendur til þess að taka
réttar ákvarðanir. „Ég upplifði það
að þrátt fyrir að báðir hinir banka-
stjórarnir, þeir Eiríkur Guðnason og
Ingimundur Friðriksson, væru með
meiri reynslu innan bankans auk
menntunar var Davíð sá sem réð
alltaf ferðinni,“ segir hann.
Tvær fylkingar í bankanum
Innan veggja Seðlabankans skiptast
starfsmenn bankans í tvær fylking-
ar. Annars vegar eru þeir sem eru
hrifnir af honum og fylgja honum í
blindni. Og hins vegar eru þeir sem
eru mjög ósáttir við að hafa Davíð
vegna pólitískrar ráðningar hans.
Á það þá sérstaklega við um hag-
deildina innan bankans. „Hann er
augljóslega mjög hefnigjarn og við-
kvæmur. Svo hefur hann náttúru-
lega haft alltof mikil völd í of lang-
an tíma. Hann greinir ekki á milli
starfa sinna og persónu. Auk þess á
hann í illdeilum við fólk og á til að
tala mjög undarlega um það,“ segir
heimildarmaður blaðsins sem starf-
að hefur hjá Seðlabankanum.
Þeir starfsmenn Seðlabankans
sem DV ræddi við treystu sér ekki
til að tjá sig undir nafni um seðla-
bankastjórann.
Pólitískar ráðningar
Davíð var mikið í kastljósinu áður en
hann tók við embætti seðlabanka-
stjóra í október 2005 og breyttist
það lítið þó hann hefði sagt skilið
við stjórnmálin. Óhætt er að segja
að aldrei hefur staðið eins mikill
styr um nokkurn seðlabankastjóra
og um Davíð nú. Davíð er ekki fyrsti
pólitískt ráðni seðlabankastjórinn
en þó hefur hann verið mun meira
áberandi en aðrir fyrrverandi stjórn-
málamenn sem gegnt hafa þessu
embætti. Frægt er þegar Jón Sig-
urðsson vék úr embætti viðskipta-
og iðnaðarráðherra árið 1993 og
gerðist seðlabankastjóri. Hið sama
má segja um Steingrím Hermanns-
son sem starfaði sem seðlabanka-
stjóri frá árinu 1994 til ársins 1998.
Framsóknarmaðurinn Finnur Ing-
ólfsson starfaði sömuleiðis sem
seðlabankastjóri frá árinu 2000 til
ársins 2002.
Davíð breytti lögum svo ekki
þyrfti að auglýsa starfið
Davíð hafði sig ekki mikið í frammi
til að byrja með. Mánuði eftir að
hann hóf störf í bankanum tók hann
við af Birgi Ísleifi Gunnarssyni sem
hafði verið formaður bankastjórn-
ar frá árinu 1993. Fyrsta verk Dav-
íðs var þó að hækka stýrivexti í 10,5
prósent. Hafði bankinn þá hækk-
að vexti sína um 5,2 prósent frá ár-
inu 2004. Seðlabankinn hækkaði
síðan ítrekað stýrivextina árið 2006
og voru þeir í lok ársins komn-
ir í 14,25 prósent. Þetta átti eftir að
skapa grundvöllinn fyrir Icesave-
reikninga Landsbankans erlendis
og Kaupþing Edge-reikninga sam-
nefnds banka, þar sem bankarnir
nýttu gríðarlegan vaxtamun milli Ís-
lands og annarra landa til að lokka
til sín sparifjáreigendur. Með því
styrktist gengi krónunnar gríðarlega
og viðskiptahalli jókst enn. Aldrei
áður hafði orðið jafnmikil skuld-
setning hérlendis og eftir að Davíð
varð seðlabankastjóri.
Þess skal getið að ekki þurfti að
auglýsa stöðu seðlabankastjóra.
Ástæða þess var að Davíð breytti
lögunum um Seðlabankann árið
2001. Samkvæmt 23. grein þeirra
laga segir að forsætisráðherra skipi
formann bankastjórnar Seðlabank-
ans og aðra bankastjóra til sjö ára í
senn. Auk þess segir að ekki sé skylt
að auglýsa þessi embætti laus til
umsóknar.
Lofsamaði útrás bankanna
Í frægri ræðu sem Davíð hélt á veg-
um Viðskiptaráðs eftir bankahrun-
ið í nóvember síðastliðnum sagðist
hann ítrekað hafa varað við stór-
aukinni skuldasöfnun vegna útrás-
ar íslensku bankanna. Þá lét hann
þau orð líka falla í viðtali hjá Sig-
mari Guðmundssyni í Kastljósinu
að hann hefði aldrei sungið þennan
„útrásarsöng“. Davíð virðist þó lítið
hafa haft á móti útrásinni því hann
lét þau orð falla á ársfundi Lands-
sambands lífeyrissjóða í maí 2006
að staða stóru viðskiptabankanna
væri með ágætum. „Arðsemi þeirra
hefur verið með ágætum og eigin-
fjárstaðan er mjög sterk. Þetta sýna
meðal annars álagspróf Fjármála-
eftirlitsins og mat Seðlabankans á
mögulegu útlánatapi. Þessar athug-
anir benda mjög eindregið til þess
að eiginfjárstaða bankanna sé svo
sterk að hún geti staðið af sér veru-
legt efnahagsáfall þar sem saman
færu mjög alvarlegir skellir. Fjár-
hagslegar undirstöður þeirra eru
því styrkar,“ sagði Davíð. Auk þess
lét hann þau orð falla að fjárfesting-
ar bankanna væru vel heppnaðar.
„Seðlabankinn telur að flest bendi
til að vel hafi tekist til í fjárfestingum
þeirra í útlöndum. Dótturfyrirtæki
þeirra eru traust fjármálafyrirtæki
sem sæta ströngu eftirliti í heima-
löndunum líkt og móðurbankarnir
gera heima fyrir,“ sagði hann.
Bar fyrir sig bankaleynd
Ræðan á fundi Viðskiptaráðs eftir
bankahrunið vakti ekki síður athygli
því þar sagðist Davíð vita af hverju
Bretar hefðu beitt hryðjuverkalög-
um gegn íslensku bönkunum, nokk-
uð sem flokkaðist undir mikilvægar
upplýsingar sem vörðuðu almanna-
hag. Þegar gengið var á Davíð neit-
aði hann hins vegar að gefa upp
ástæðuna fyrir hryðjuverkalögun-
um.
Viðskiptanefnd Alþingis boðaði
Davíð því á sinn fund til að fá þess-
ar upplýsingar. Hann afboðaði sig
óvænt á fyrsta fundinn en mætti á
þann næsta í fylgd lífvarða og neit-
aði enn að gefa upp ástæðuna fyrir
ákvörðun Breta.
Blaðamaður DV hitti Árna
Mathiesen fjármálaráðherra hins
vegar á Alþingi stuttu eftir fund við-
skiptanefndarinnar og sagði Árni
að Davíð hefði ekki borið fyrir sig
bankaleynd þegar hann innti Davíð
eftir svörum um þær ástæður sem
lágu að baki beitingu hryðuverka-
laganna.
„Ég hef spurt hann sjálfur að
þessu og þá bar hann ekki fyrir sig
bankaleynd. Eftir því sem hann hef-
ur sagt mér voru grunsemdir um
það að Kaupþing hefði flutt fjár-
muni ólöglega til Íslands en eftir því
sem ég best veit hefur það ekki ver-
ið staðfest,“ sagði Árni og bætti við
að hann sæi ekki að aðrar ástæður
gætu komið til greina. „Þeir höfðu
grun um það á þessum tíma.“
Leyndir minnismiðar
Jafnvel þó Davíð haldi því statt og
stöðugt fram að hann hafi varað við
útrás bankanna hafa forsvarsmenn
gömlu viðskiptabankanna stigið
fram og sagst ekki kannast við þann
málflutning Davíðs. Í viðtali við Fin-
ancial Times 23. október síðastlið-
inn sagði Davíð hins vegar að til
væru minnismiðar sem sönnuðu að
hann hefði varað bankamenn við en
stjórnendur Glitnis, Kaupþings og
Landsbankans ekki hlustað á hann.
Í þessi orð hans var vitnað á forsíðu
Morgunblaðsins.
DV óskaði strax í októberlok eft-
ir þessum minnismiðum frá Seðla-
bankanum. Ekkert svar barst frá
bankanum. Því kærði blaðamað-
ur sinnuleysið til úrskurðarnefndar
um upplýsingamál, en Seðlabank-
inn heyrir undir upplýsingalög og
ber að afgreiða upplýsingabeiðnir
eins fljótt og auðið er.
Seðlabankinn hafnaði beiðni
DV eftir að úrskurðarnefndin hafði
sett sig í samband við hann vegna
kærunnar. Þá kærði blaðamaður þá
ákvörðun bankans að neita að opin-
bera minnismiðana og er það mál
enn í kæruferli hjá úrskurðarnefnd-
inni.
Þrátt fyrir að Davíð hafi í viðtali
við erlent dagblað sem dreift er á
alþjóðavísu bent á minnismiðana
sem sönnun á málflutningi sínum
er þeim enn haldið leyndum, tveim-
ur og hálfum mánuði síðar.
Jóhannes farsæll
Þótt miklar efasemdir og vantraust
ríki gagnvart embætti seðlabanka-
stjóra og að þeir séu pólitískt ráðnir
hefur slíkt alls ekki alltaf verið raun-
in. Seðlabanki Íslands var stofnað-
ur árið 1961 og var doktor Jóhannes
Nordal formaður bankastjórnar frá
árinu 1964. Hann gegndi embættinu
til ársins 1993, eða í 29 ár. Jóhannes
Nordal lauk doktorsgráðu frá Lond-
on School of Economics árið 1953 í
félagsfræði. Jóhannes var mjög far-
sæll í starfi og lítill ágreiningur var
því um embætti seðlabankastjóra
fyrstu 30 árin. Jón Baldvin Hanni-
balsson lét reyndar eitt sinn þau
orð falla að hans fyrsta verk sem
ráðherra yrði að reka Jóhannes úr
Seðlabankanum en það gerði hann
þó ekki. Segja má að gagnrýni á störf
seðlabankastjóra hafi aukist eftir að
Birgir Ísleifur Gunnarsson tók við
embætti formanns bankastjórnar
af Jóhannesi árið 1993. Birgir Ísleif-
ur tók við embætti seðlabankastjóra
árið 1991 eftir að hafa verið alþing-
Hann vill
rá a öllu
nÆrMYnD
Stýrir ferðinni daginn áður en glitnir var þjóðnýttur var boðað til
leynifundar í seðlabankanum. davíð Oddsson var í ökumannssætinu
eftir fundinn, geir Haarde forsætisráðherra við hlið hans og Árni
Mathiesen fjármálaráðherra í aftursætinu. Myndin hefur þótt
táknræn og sýna hver var við stjórnvölinn í upphafi bankahrunsins.
MynD RóBeRT ReyniSSon