Dagblaðið Vísir - DV - 04.09.2009, Blaðsíða 38

38 föstudagur 4. september 2009 helgarblað
„Borgin er fallin en ég er enn á lífi!“
Mikael 8. var af virðulegum ættum
í Konstantínópel; langafi hans hafði
t.d. verið keisari á 12. öld. Mikael
þjónaði hinum barnunga Jóhannesi
4. Laskaris keisara í Níkeuríkinu og
gerði sig árið 1259 að keisara við hlið
hans. Tveim árum síðar, 1261, vann
Mikael Konstantínópel af Baldvin 2.,
síðasta keisara Latneska ríkisins svo-
nefnda. Hann gerðist svo einn keis-
ari yfir endurvöktu Býsansríkinu og
tókst að koma í veg fyrir samblást-
ur fjenda sinna á Balkanskaga og Ít-
alíu. Áhersla hans á að halda Kon-
stantínópel er hins vegar sögð hafa
leitt til að hann vanrækti varnir gegn
Ottómana-Tyrkjum sem farnir voru
að sækja inn á lönd Býsansríkisins í
Litlu-Asíu.
Ævintýramaðurinn
Roger de Flor
Mikael lýsti sig reiðubúinn til að
sameina rétttrúnaðarkirkjuna og
kaþólsku kirkjuna á Vesturlöndum
undir yfirstjórn hinnar síðarnefndu
en allar slíkar fyrirætlanir vöktu
mikla andúð íbúa Konstantínópel.
Því varð lítið úr framkvæmdum.
Arftaki Mikaels og sonur var
Androníkos 2. Paleologos. Um leið
og hann tók við völdum lét hann af
daðri föður síns við kaþólsku kirkj-
una á Vesturlöndum. Efnahags-
vandamál leiddu til þess að býsanski
flotinn var leystur upp, sem gerði
ríkið er fram í sótti mjög háð ítölsku
siglingaríkjunum Genúa og Fen-
eyjum. Þau urðu allsráðandi í flota-
vörnum og kaupskap Býsansríkis.
Um árið 1295 gerði Androníkos son
sinn, Mikael 9. Palaeologos, að keis-
ara við hlið sér og fól honum varn-
ir ríkisins, þótt hann væri þá innan
við tvítugt. Auk Tyrkja sóttu nú fram
bæði Serbar og Búlgarir á Balkan-
skaga. Árangur varð þó lítill og leita
varð til frægra málaliða á borð við
ævintýramanninn Roger de Flor til
að stemma stigu gegn vaxandi ásókn
Tyrkja inn í Litlu-Asíu. Roger snerist
þó að lokum gegn Býsanskeisurum
og var þá myrtur árið 1306. Katal-
ónskar hersveitir hans hefndu hans
með því að fara með hervirkjum um
grískar lendur Býsans. Ásókn Serba
og Búlgara var hins vegar stöðvuð
með því að dóttir Androníkosar var
gefin Stefáni Úros 2. Serbakóngi og
dóttir Mikaels 9. gekk að eiga Theó-
dór Svetoslav Búlgaríukeisara.
Tyrkir færa sig upp á skaftið
Engin hjónabönd héldu hins veg-
ar aftur af Osman 1. leiðtoga Ottó-
man-Tyrkja sem treysti sig æ betur í
sessi í næsta nágrenni við Konstan-
tínópel. Árið 1311 beið Mikael ósig-
ur gegn herjum Osmans 1., ættföður
Ottómanaveldis Tyrkja, sem hreiðr-
að höfðu um sig í næsta nágrenni
við Konstantínópel. Eftir það settist
Mikael að mestu í helgan stein í Þes-
salóníku og var sagður hafa dáið úr
sorg 1320 eftir að sonur hans, Andr-
oníkos 3. Palaeologos, olli með gá-
leysi dauða Manúels bróður síns
sem Mikael unni ákaflega.
Eftir að Mikael 9. andaðist hugðist
Androníkos 2. losa sig við son hans
og arftaka, Androníkos 3. Palaeol-
ogos, en þá tók við langt og strangt
borgarastríð milli afans og sonar-
sonarins. Það reyndi Mikael Asen
3. Búlgaríukeisari að notfæra sér og
sótti fram gegn Konstantínópel en
hvarf að lokum frá eftir að hafa feng-
ið háa mútugreiðslu.
Árið 1328 hélt Androníkos 3. inn-
reið sína í Konstantínópel og Andr-
oníkos 2. gafst þá upp og sagði af sér.
Hann eyddi síðustu árunum í klaustri
enda þótti hann víst ætíð hafa meiri
áhuga á guðfræði og grúski en ríkis-
stjórn. Á valdatíma hans varð end-
anlega ljóst að Býsans var orðið að
máttlitlu smáríki þótt orðstír þess
væri eftir sem áður glæstur.
Uppreisn gegn afa sínum
Androníkos 3. fæddist 1297 og í æsku
þótti hann sinna fáu nema kvenna-
fari, sukki og spilum svo að afinn
Androníkos 2. svipti hann ríkiserfð-
um eftir lát föður hans. Androníkos
3. hóf þá uppreisn gegn afa sínum og
með hjálp náins vinar síns, Jóhann-
esar 6. Kantakouzenos, náði hann
ágætum árangri í borgarastríðinu
sem fylgdi í kjölfarið. Þrátt fyrir stríð
sitt gegn keisaranum varaði hann afa
sinn við er Mikael Asen 3. Búlgaríu-
keisari hugðist taka gamla manninn
til fanga.
Árið 1328 bar Androníkos 3. svo
sigur úr býtum í stríðinu við afa sinn
og settist í keisarastólinn en afinn
gekk í klaustur. Þrátt fyrir óstýrilátt
líferni framan af þótti Androníkos 3.
nokkuð röggsamur keisari og gerði
ýmsar tilraunir til umbóta í ríkinu.
Þróttur ríkisins var hins vegar lítill og
Ívan Alexander Búlgaríukeisari, Stef-
án Úros 4. Serbakonungur og Ohran
1. leiðtogi Ottóman-Tyrkja voru allir
Býsansmönnum yfirsterkari um þær
mundir.
Landsvæði Býsans
minnkar sífellt
Í hendur Tyrkja missti Androníkos
t.d. hinar mikilvægu borgir Níkeu og
Nicopolis og hélt að lokum aðeins
örlitlu landsvæði sunnan Hellu-
sunds og Marmarahafs. Býsans rík-
ið var orðið lítið annað en Konstant-
ínópel-borg og næsta nágrenni.
Hnignun ríkisins hélt svo áfram í tíð
arftaka Androníkosar og sonar, Jó-
hannesar 5. Palaeologos.
Móðir Jóhannesar var frönsk að-
alsmær og hann var aðeins 9 ára er
hann kom til valda 1341. Ekki vakti
hinn ungi keisari almenna hrifningu
og sex árum seinna settist Jóhannes
6. Kantakouzenos í hásætið eftir ill-
vígt borgarastríð. Jóhannesi 5. tókst
þó að hrinda honum úr sessi 1354.
Meðan á borgarastríðinu stóð not-
uðu Orhan 1. foringi Ottómana og
Suleiman Pasja sonur hans tæki-
færið til að vinna fyrstu landsvæði
Tyrkja í Evrópu. Jóhannes 6. Kanta-
kouzenos gekk loks í klaustur eftir að
hafa tapað borgarastyrjöldinni, og
helgaði sig skriftum um sagnfræði-
leg mál. Hann hlaut slæm eftirmæli
fyrir að hafa opnað Tyrkjum leið til
Evrópu, en Tyrkjaveldi Ottómana
var þá orðið svo öflugt að einung-
is var tímaspursmál hvenær Tyrkir
færu að láta að sér kveða í Evrópu.
Tyrkjum borgaður skattur
Jóhannes 5., sem nú var kominn aft-
ur til valda, hafði ekkert bolmagn til
að stemma stigu við uppgangi Ott-
ómana og hélt í liðsbón til Evrópu.
Hann bauðst m.a. til að fallast á yf-
irráð kaþólsku kirkjunnar yfir býs-
önsku rétttrúnaðarkirkjunni sem var
fáheyrð eftirgjöf. En þá var svo illa
komið fyrir Býsansríkinu að keisar-
inn var kyrrsettur í Feneyjum 1369
vegna skulda. Tveim árum seinna
samþykkti Jóhannes að greiða Múr-
ad 1. Ottómana-leiðtoga háa fjárhæð
og viðurkenna rétt hans til að kallast
soldán.
Ekki var heldur friðsælt heima í
höllinni. Árið 1373 gerði elsti sonur
Jóhannesar, Andróníkus 4. Palaeol-
ogos, uppreisn gegn föður sínum og
sakaði hann um drottinssvik með því
að hafa lotið Tyrkjasoldán. Andrón-
ikos 4. var hins vegar ekki yfir það
hafinn að leita sjálfur hjálpar Tyrkja.
Helsti bandamaður hans var sonur
Múrads soldáns sem líka hafði gert
uppreisn gegn sínum föður. Þeir Múr-
ad og Jóhannes bældu í góðri sam-
vinnu niður uppreisnir sona sinna og
lét soldán síðan blinda son sinn og
krafðist þess að Jóhannes gerði slíkt
hið sama við Andróníkus.
Jóhannes lét þó duga að stinga
annað augað úr syni sínum og fang-
elsa hann. Árið 1376 slapp Andrón-
íkus úr haldi og náði Konstantínópel
með hjálp Genúamanna. Þrem árum
seinna hröktu Feneyingar Andrón-
íkus frá og settu Jóhannes aftur í há-
sætið.
Andróníkus fékk að halda keisar-
atign að nafninu til og bjó til æviloka í
kastala við Marmarahafið.
Tyrkir bönnuðu borgarmúra
Sonur Andróníkusar 4., Jóhannes 7.
Palaeologos, steypti svo afa sínum af
Þegar Rómaveldi klofnaði í tvennt um árið 400 lognaðist
vesturrómverska ríkið fljótlega út af. En í austri hélt arftaki
Rómaveldis velli í 1.000 ár í viðbót og er nú yfirleitt kallað
Býsans-ríki. Þótt múslimar sæktu á landamærin héldu múrar
höfuðborgarinnar, Konstantínópel eða Miklagarðs. Í byrjun
13. aldar lögðu krossfarar borgina undir sig og stofnuðu hið
svonefnda „Latneska ríki“ en Býsanskeisarar hrökkluðust til
borgarinnar Níkeu og stjórnuðu þaðan í nokkra áratugi. Árið
1261 náðu Býsanskeisarar Konstantínópel aftur undir stjórn
nýs keisara, Mikals 8. Og í 200 ár hélt ætt hans velli þrátt fyrir
æ erfiðari skilyrði. Illugi Jökulsson rifjar upp þessa sögu.
Síðustu keisarar hins dauðadæmda Býsansríkis
Barist um borgina
Konstantínópel var höfuð-
borg austrómverska ríkisins
á sínum tíma en féll um síðir
fyrir hersveitum Ottómana.
Hún heitir nú Istanbúl.